بازخوانی نظر موافقان و مخالفان اصلاحات اقتصادی

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»، چند روزی است اصلاحات اقتصادي به منظور توزيع عادلانه يارانه‌ها، كاهش فاصله طبقاتي و تحقق عدالت اجتماعي که از مهمترین تصمیمات دولت سیزدهم می‌باشد کلید خورده و آغاز گشته است. این اصلاحات که با حذف تدریجی ارز 4200 تومانی همراه گشته نه تنها التهابات و نگرانی‌هایی را در جامعه ایجاد نموده بلکه باعث شده است کارشناسان مسائل اقتصادی با توجه به دیدگاه‌های تخصصی و سیاسی و جناحی خود نسبت به آن عکس العمل نشان دهند و از سر دلسوزی و حفظ اتحاد و حدت و یکپارچگی کیان کشور و انشاءا... بدور از عقده گشایی‌ها و با نگاه به منافع ملی،  این حرکت دولت سیزدهم را تأیید و یا نقد نمایند و منتقد آن گردند. صاحب این قلم بنا به حساسیت موضوع تلاش دارد در این یادداشت کوتاه، این اقدام دولت سیزدهم را بدون اظهارنظر؛ از نگاه موافقان و مخالفان در معرض دید افکار جامعه قرار دهد تا قاطبه مردم به آن نگاه ویژه و التفات خاصی داشته و پس از مطالعه آن نسبت به اصلاحات اقتصادی در پیش گرفته شده از سوی دولت سیزدهم داوری کنند.

 لازم به ذکراست قبل از انعکاس نظرموافقان و مخالفان (منتقدان) که به اختصار خواهد آمد، دیدگاه دولت سیزدهم در این اقدام جسورانه بیان خواهد شد.  تلاش بر آن است که در این یادداشت از حواشی پرهیز شود.

یکم) ضرورت اصلاحات اقتصادی از نگاه رییس جمهور

رییس جمهور رئیسی در پنجمین گفت‌وگوی زنده تلویزیونی خود با مردم در شامگاه روز دوشنبه 19 اردیبهشت ماه سال جاری بر ضرورت اصلاحات اقتصادی تأکید و انجام آن را امری گریزناپذیر اعلام نمودند که در ذیل به برخی فرازهای مصاحبه ایشان اشاراتی خواهیم داشت:

1- اصلاحات اقتصادی کار سختی است.

2- ما اصلاح اقتصادی را یک ضرورت برای کشور می‌دانیم.

3- نباید از تصمیم سخت فرار کرد و وحشت زده شد بلکه می‌بایست با تدبیر ابعاد مختلف آن را در نظر گرفت و تصمیم گرفت.

4-  ارز ترجیحی؛ فساد، رانت و تبعیض ایجاد کرده بود.

5- ما باید واژه یا تعبیر حذف ارز ترجیحی را اصلاح کنیم، زیرا آن چه در حال وقوع است، مردمی سازی و توزیع عادلانه یارانه‌ها است، نه حذف یارانه‌ها.

6- حذفی در کار نیست، بلکه این منابع و یارانه‌ها از ابتدای زنجیره به آخر زنجیره و به دست مصرف کننده می‌‌رسد.

7- سازمان برنامه و بودجه به صورت کارشناسی؛ مصرف سرانه افراد در زمینه کالاهای اساسی را محاسبه کرده و  پیشنهاد داده است که برای سه دهک اول جامعه، 400 هزار تومان برای هر نفر اختصاص یابد، یعنی خانواده 5 نفره حدود 2 میلیون تومان در ماه دریافت می‌‌کنند؛ همچنین دهک‌های چهارم به بعد 300 هزار تومان به ازای هر نفر دریافت خواهند کرد.

8- به هیچ عنوان قیمت نان و دارو و بنزین افزایش پیدا نمی‌کند.

9- این حمایت نقدی یک کمک معیشتی یک یا دو ماهه خواهد بود تا زیرساخت‌های فنی برای ارائه کالابرگ الکترونیک کاملاً آماده شود.

10- قانون مجلس می‌گوید برای دولت ارز ترجیحی قرار داده نشده و باید ارز نیمایی یا آزاد استفاده شود و این در قانون و مجلس پیش‌بینی شده است. پس کسی که ارز 4200 تومانی استفاده می‌کرد اکنون باید از  ارز 23 هزار تومان استفاده کند و واردات خود را انجام دهد.

11- برخی می‌گویند در سال اول این کار را نکنید اما ما باید مشکل را حل کنیم. عزیزانی که پیشنهاد می‌کنند این کار را نکنیم، پیشنهاد بدهند چه کار باید کرد. ما نباید برای اسم و رسم و اینکه کسی حرفی به ما نزند بگوییم مردم همین وضعیت را تحمل کنند. نه؛ مردم مشکل دارند مردم می‌بینند تبعیض و فساد را و مردم می‌بینند یارانه‌ها هدر می‌رود. در اینجا دولت مسئولیت دارد و باید مسئولیت بپذیرد.

12- من به یکی از منتقدان گفتم از انتقادات شما استقبال می‌کنم اما وضعیت را ترسیم کرده‌ام و گفته‌ام که ما باید قانون1401 مجلس را اجرایی کنیم. ما نمی‌توانیم آن را مشمول مرور زمان کنیم. چرا که نخبگان و مردم انتظار دارند که مسائل اقتصادی را اصلاح کنیم.

13-اجازه نمی‌دهیم درباره نان و سفره مردم کوچک‌ترین اجحافی به مردم شود.

14- هیچ تردیدی دربرخورد با فساد ، کم فروشی و احتکار نداریم.

15- سامانه بررسی شکایت درباره قطع یارانه و دهک بندی  به صورت شبانه روزی فعال است.

دوم) نگاه موافقان به اصلاحات اقتصادی در دولت سیزدهم

موافقان با توجه به شرایط جامعه و با توجه به ناکارآمدی دولت یازدهم و دوازدهم اصلاحاتِ به اصطلاح تدبیر و امید، انجام اصلاحات اقتصادی ( به تعبیری جراحی اقتصادی) را که قانون مصوب مجلس شورای اسلامی است و دولت سیزدهم را مکلف به اجرای آن نموده مورد تأکید قرار داده اند. کارشناسان موافق با اصلاحات اقتصادی مورد نظر در نوشته های خود به حمایت از دولت سیزدهم برآمده تا در کنار دولت و مردم، اولا این کار مهم و ضر وری را به سامان رسانند و ثانیا توانسته باشند  نقش خود را در این زمینه به خوبی ایفا کرده باشند. اکنون به پاره ای از دیدگاه های ایشان به اختصار در این خصوص، اشاراتی خواهیم داشت:

1- هدف دولت از اصلاحات اقتصادی، عدالت در پرداخت یارانه‌هاست.

2- دولت هر تلاشی برای اصلاح قیمت‌ها، برای بیرون آوردن میلیاردها تومان رانت از حلقوم رانت‌خوران، قاچاقچیان و كاسبان تحریم می‌كند باید این تلاش‌ها حول محور مهم و اساسی حفظ ارزش پول ملی ، مهار تورم و مهار نقدینگی باشد.

3- كسانی كه دانش و تخصص كافی در حوزه مالی پولی و بانكی دارند در بدنه دولت باید رئیسی را در این وادی كمك كنند.

4- از هر گونه اظهارنظر ضد و نقیض پرهیزشود.

5- شرط توفیق طرح‌های اصلاح اقتصادی دولت در گرو هم‌صدایی قوا، توجیه مردم و ذكر فواید این كار در كارآمدی نظام اجرایی كشور است.

6- نباید فراموش کنیم با تصمیمات خلق‌الساعه و تعیین ارز ۴۲۰۰ تومانی در دولت قبل، به اقتصاد کشور چه ضربه سهمگینی زده شد؛ کسانی که این ضربه را به اقتصاد کشور زدند، باید پاسخگو باشند.

7- ارز ترجیحی باعث حیف و میل ده‌ها هزار میلیارد سرمایه کشور شده است. ارز ترجیحی به هیچ وجه نتوانست باعث کنترل گرانی‌ها شود. در این وضعیت هر کارشناس دلسوز اقتصادی تائید می‌کند که ارز ترجیحی باید هدفمند شود.

8- اجرای همزمان «جراحی اقتصادی» با اقدام «ترمیم قدرت خرید مردم با یارانه ها»، ضرورت دارد.

9- دولت لااقل به تدریج در 4 محور جراحی‌های اصلی اقتصاد ایران را باید کلید زند: الف- اصلاح نظام توزیع کالاها؛ ب- اجرای هر چه سریع‌تر کالابرگ الکترونیک برای جلوگیری از ورود پول یارانه‌ها به بازارهای دلالی؛ ج - حرکت از سیستم دهک بندی به مالیات بر مجموع درآمد؛ د- پیشبرد بدون تعارف برنامه‌های اصلاح نظام بانکی.

10- طرح مردمی‌سازی و توزیع عادلانه یارانه‌ها بر اساس قانون بودجه سال۱۴۰۱ می‌تواند گام مهمی در عادلانه کردن یارانه‌ها و منابع کشور به نفع مردم باشد.

11- طی ادوار گذشته اصلاحات اقتصادی همواره به عنوان یک مطالبه از سوی صاحبنظران اقتصادی و سیاسی برای مقابله با رانت و فساد مطرح بوده، لیکن برخی دولت‌ها به دلیل برخی ملاحظات سیاسی و انتخاباتی حاضر به اجرای این قوانین نشده‌اند.

12- حامیان دولت تدبیر و امید که کارنامه عملکرد هشت ساله‌شان در دسترس است، این روزها مطالبه‌گر شده‌اند و گویا فراموش کرده‌اند که وضع موجود، محصول عملکرد آن ها در دوره «بی‌تدبیری» است.

13- باید همه رسانه‌ها و نخبگان اقتصادی دولت را در انجام اصلاحات اقتصادی یاری کنند اما توصیه به دولت برای عبرت گرفتن از گذشته و همچنین هشدار و نقد نسبت ‌به اجرای درست و کارشناسی ‌شده تصمیم نیز امری ضروری است تا هم دولت در این ماموریت سربلند شود و هم مردم بیش از این آسیب نبینند؛ چراکه امروز دیگر فرصت آزمون و خطا نیست و باید به فکر راه‌حل‌های اساسی برای ارتقا، رشد و توسعه کشور باشیم.

14- تصمیم به ساماندهی ارز 4200 تومانی، تصمیم یک شبه یا حتی چند ماهه نیست. بلکه دولت در سال 1400 نیز در قانون، مکلف به انجام این کار بود، که البته دولت روحانی طفره رفت. در این بحث نحوه توزیع بیش از 400 هزار میلیارد تومان یارانه در سال است.

سوم) نگاه مخالفان به اصلاحات اقتصادی در دولت سیزدهم

نگاه مخالفان و منتقدان به اصلاحات اقتصادی در دولت سیزدهم متفاوت است برخی از این این منتقدان با عینک خوش بینی به موضوع نگاه کرده و برخی دیگر شمشیر از رو بسته که گویی جناح آنان که 8سال در رأس قدرت بوده و حاکمیت داشته‌اند کشور را به صورت گل و بلبل به دولت بعدی تحویل داده اند و هیچ نقشی در تخریب زیرساخت‌های اقتصادی این کشور که منجر به کاهش ارزش پول ملی گشته نداشته‌اند و روزگار اقتصادی و رفاهی و بهداشتی مردم را سیاه نکرده و تباه ننموده‌اند و به فلاکت نکشانده‌اند و هرچه دل تنگشان      می‌خواهد می‌گویند و زیربار مسئولیت زیانبار و خسارت بار خود به کشور و مردم نمی‌روند و با کمال وقاحت لن ترانی کرده و در موضع مطالبه گری رجزخوانی هم می‌نمایند و مردم را به شورش‌های اجتماعی ترغیب می‌کنند. کاش یک جو انصاف در وجود این گونه منتقدان که در زمین دشمنان این ملت بازی می‌کنند وجود داشت! به برخی نظرات آنان در زیر اشاراتی خواهیم داشت که قضاوت را به مردم می‌سپاریم که مردم تا به امروز مسیر خود را از مسیر آنان جدا کرده و با درایت خود به دنبال مطالبه گری بوده و هستند و از افکار وابسته آنان به بیگانگان هرگز پیروی نکرده و نمی‌کنند. درود بر این مردم فهیم که با آگاهی و بینش راه خود را از راه آنان جدا کرده‌اند.

1- مطلب مهمی که باعث نگرانی مردم و دغدغه کارشناسان اقتصادی و اجتماعی است و تجربه‌های گذشته نیز تأییدکننده آن است، موضوع افزایش قیمت این چند قلم کالا و تاثیر آن بر افزایش احتمالی دیگر کالاها در بازار است چنانکه در همین مدت کوتاه قیمت ارز و سکه در بازار جهش پیدا کرده است.

2- تامین رفاه عمومی مردم از اصلی‌ترین وظایف دولت‌هاست و انجام هر اقدام اقتصادی نیازمند یک پیوست اجتماعی است تا از تکانش‌هایی که عموم مردم به‌خصوص طبقات فرودست جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد جلوگیری کند لذا انتظار می‌رود موضوع نظارت بر اجرای صحیح این مصوبه در دستور کار دولت قرار گیرد و به صورت مستمر و پیوسته اطلاع‌رسانی لازم انجام پذیرد و هرجا لازم بود تدابیر ضروری را به اجرا‌ گذارد تا مردم از اجرای سیستم جدید توزیع کالابرگ احساس آرامش کنند.

3- این که رسانه ملی مأموریت پیدا کند در تمام بخش‌ها و از تمام شبکه‌ها به تعریف و تمجید طرح اصلاح یارانه‌ها بپردازد و هیچ صاحبنظری حق راه پیدا کردن به این رسانه برای نقد کردن آن را نداشته باشد، با هیچیک از معیارهای جامعه آزاد منطبق نیست.

4- دولت باید راه انتقاد سازنده را باز بگذارد تا صاحبنظران اقتصادی، اجتماعی و سیاسی حرف‌های خود را مطرح کنند و دولتمردان با استفاده از نقطه‌نظرهای آنان متوجه ایرادهای کار خود شوند و در حین انجام این جراحی، ایرادها را برطرف کنند و مانع بدتر شدن حال این بیمار رنجور شوند.

5- هنر اینست که ارز ترجیحی را طوری حذف کنید و تک‌نرخی شدن ارز را بگونه‌ای عملی نمائید که بساط یارانه را جمع کنید و در تقسیم ثروت چنان عمل کنید که فاصله طبقاتی هر روز کمتر شود و عدالت بتواند جای تبعیض را بگیرد. مطمئن باشید جراحی با چاقوی زنگ‌زده جواب نخواهد داد.

6- يكي از توجيهاتي كه براي حذف ارز 4200 توماني مطرح شده جلوگيري از قاچاق اين كالاهاست. در حالي كه دير يا زود تورم بالا به دليل همين اختلاف قيمت ارز بازار آزاد با نرخ نيمايي موجب مي‌شود كه اختلاف قيمت كالاي اساسي در ايران با كشورهاي همسايه بالا رود و قاچاق هم به صرفه ‌شود. 

7- شايد بتوان نظرات اقتصاددانان ميانه‌رو كه اين روزها به طرح دولت نقدهايي نيز وارد مي‌كنند را اين‌گونه توصيف كرد كه براي اجراي برنامه‌هايي مانند اين، بهتر است به چشم‌انداز مذاكرات احياي برجام يا پيوستن به ساز و كار FATF نيز نگاهي مي‌انداختند.( هنوز هم برخی نگاه ها به بیرون است و تجربه 8 ساله دولت روحانی را گویا درک نکرده‌اند و گویی این دوران را به فراموشی سپرده اند!)

8- اقتصاد ايران در حال حاضر با انواع و اقسام ريسك‌هاي اقتصادي و بين‌المللي و سياست خارجي روبه‌رو است و ريسك بزرگ دولت در شرايطي كه تورم و گراني‌ها، به نارضايتي در ميان طبقات فرودست جامعه دامن زده، ممكن است با تبعات شديدتر ركود و تورم نيز همراه شود.( قطعا این نگرانی از سوی تیم اقتصادی دولت باید جدی گرفته شود و مورد بررسی قرار گیرد)

9- براساس پيش‌بيني‌هاي اقتصاددانان و جامعه‌شناسان انجام اصلاحات اقتصادي تاثير منفي بر وضعيت اقتصادي طبقه متوسط جديد دارد و حتي مي‌تواند منجر به نابودي اين طبقه گردد برعهده مسوولان و كارگزاران نظام است كه در عين انجام اصلاحات اقتصادي براي مقابله با رانت در جامعه راهكاري اتخاذ كنند كه طبقه متوسط جديد نه ‌تنها متضرر نگردد بلكه تشويق به كنشگري اجتماعي و سياسي و حتي مشاركت در انجام اين برنامه اصلاحاتي و مهم‌تر از آن توسعه كشور به ‌ويژه در حوزه اقتصاد دانش‌بنيان گردد. ( البته نکته مهم و قابل اعتنایی است و باید به آن توجه شود)

10- واقعیت این است که جراحی اقتصادی در تمام کشورها وجود دارد و هیچ مخالفتی با اصلاح و واقعی‌سازی قیمت‌ها و همسوسازی آن با قیمت‌ها در کشورهای همسایه وجود ندارد، اما هم زمان با این جراحی باید درآمدها و دستمزدها نیز مشمول جراحی اقتصادی شوند.

11- دولت با خیال پرداخت یارانه ۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومانی برای هر فرد تفکر ایجاد توان کرده حال آنکه دولت با پرداخت یارانه نقدی و تزریق پول در جامعه ناخودآگاه باعث ایجاد تورم می‌شود.به نظر می‌رسد که اصل موضوع توجه به بخش آسیب‌پذیر جامعه قابل احترام است، اما نحوه اجرای آن به نظر با اشکالاتی همراه است که تبعات آن بیش از همه متوجه قشر ضعیف و آسیب‌پذیر جامعه شده است. ( این پرداخت دو ماهه است و اگر دولت بتواند به وعده اش عمل نماید و کالابرگ مدنظر را به موقع در اختیار مردم قرار دهد تبعات این نقدینگی قابل کنترل است).

مسائل در این خصوص فراوان است و نظرات و دیدگاه‌ها نیز گسترده و هرکس از منظر مکتب فکری و جناحی خود به این موضوع مهم پرداخته است که گاه دلسوزانه بوده جای تقدیر دارد و گاه از سر عناد و لجاجت که برای آنان باید آرزوی سلامتی و بهبود نمود تا خداوند ایشان را به راه راست و مستقیم هدایت نماید و برای کشور و مردمشان در آینده مفید باشند و از ایجاد آشوب و ایجاد نفاق و تفرقه دست بردارند تا ایرانی آباد، آزاد، مستقل، قدرتمند و در رفاه کامل داشته باشیم و به این مردم آگاه و فهیم خدمت کنیم. امید است این مقدار که بیانش ضروری بوده است، مفید و بازخوانی آن بتواند به حال مردم و مسئولان ذی ربط اثرگذار باشد.

دکتر اسدالله افشار

• دکتر اسدالله افشار

• دولت سیزدهم

• توزيع عادلانه يارانه‌ها

• موافقان و مخالفان اصلاحات اقتصادی

• اصلاحات اقتصادی