از رویکرد سیستمی به اعتیاد تا نقش کنوانسیون های بین‌المللی مقابله با موادمخدر

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»،

بحث اول) رويكرد سيستمي به مسئله جامعه شناختي اعتياد

اگر علیرغم افزایش تحقيقات در زمينه مصرف مواد مخدر همچنان دامنه اين بيماري، رو به افزايش است‌؛ شايد به این خاطر باشد که تغییرات اجتماعی آن به درستي درک و روشن نشده باشد. باتوجه به این نکته است که، رويكرد سيستمي به مسئله جامعه شناختي اعتياد مي‌كوشد مجموعه عوامل ملازم با اين معضل، نظير افزایش شکاف بین غنی و فقیر، رشد ناامنی شغلی ، ساعات کار و بسط تغييرات فرهنگي را بررسی و مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.

در رويكرد سيستماتيك به این روند است که ؛ اولا نیاز به بررسی تأثير محیط اجتماعی بر سوءمصرف مواد و چگونگی تكوين آن در محیط اجتماعی مرتفع  مي‌گردد تا زمينه سازكاهش اعتياد با تأكيد بر نگرش‌های فرهنگی، نابرابری درآمد، همنشيني با همسالان و مواردي از اين دست شود، و ثانیا از اين رهگذر مسائلي چون جرم و جنايت و رفتارهاي پرخطرجنسي هم  كنترل گردد، ثالثا مداخلات پیشگیری و درمان داروئی بدون اين شناخت راهگشا نخواهد بود و لذا با عدم درک مفهوم بیان شده؛ هیچگاه رشد سالم خصوصاً در کودکان و نوجوانان، حمایت از خانواده‌ها و به ويژه خانواده‌هاي تك سرپرست در پرورش کودکان، آمادگی مدارس در مواجهه با اعتياد دانش آموزان، نقش بيكاري در اعتياد، بازار مواد مخدر غیرقانونی و مواردي از اين دست به نتيجه مطلوب نخواهد رسید.

تلاش‌های هدفمند برای مقابله با نابرابری‌های موجود؛ گرایش‌های فرهنگی منجر به احساس پوچی و بی‌کفایتی توأم با فقدان شفقت و انزوا را درمان مي‌كند‌. در اين راستا درک پیچیدگی مصرف مواد مخدر، سرمایه‌گذاری توسعه انسانی را با اتخاذ رویکردی جامع غنا مي‌بخشد و ترویج تغییر فرهنگی را نويد مي‌دهد‌.

جامعه شناسان معتقدند؛ درک سيستمي پیچیدگی استفاده از مواد مخدر و رفتارهای ناشي از استفاده از آن‌ها، نتیجه تعاطي پیچیده عوامل فردی و محیطی در طول زندگی است؛ که در نتیجه، تبيين مسئله‌اي چون سن شروع مصرف مواد مخدر را بدون نگاه همه جانبه به فرد و خانواده و جامعه و عوامل خطرساز و پيامدهاي ناخوشايند آن‌ها، نه تنها نارسا نشان خواهد داد بلکه سلامت عمومی جامعه را نیز تضمين نخواهد نمود‌؛ و در چنین حالتی است که  ضرورت دارد روش‌های تحقیق جامعه شناختي بتوانند عوامل منطقه‌ای مؤثر بر مصرف مواد مخدر را در تعامل با خصائص فردي (مانند سن و جنس) و محیط اجتماعي (مثل اقتصاد و سیاست) در زمینه‌های متغير تاریخی تا تصمیم‌گیری در مورد سرمایه گذاری روي برنامه‌های کاهش خطر ابتلا به مواد مخدر؛ شناسایی و واکاوی نمایند.

بحث دوم)کارآیی سیستم بین‌المللی کنترل موادمخدر؛ چرا و چگونه؟

در طول دهه‌های اخیر، کنوانسیون‌ها و قرار دادهای کنترل بین‌المللی موادمخدر توسعه بسیاری یافته و به موقعیت‌های خاصی که برای آن طراحی شده‌اند، پاسخ داده‌اند. هریک از مفاد کنوانسیون‌ها؛ نتیجه تجربیات ملی و بین‌المللی مقابله با موادمخدر؛ تبادل دیدگاه‌ها و اندیشه‌ها و توافق در مورد موقعیت‌های خاص ملی و اولویت‌ها می‌باشد. تاریخچه کنترل بین‌المللی موادمخدر، مراحل پیشرفت سیستم‌های قانونی بین‌المللی و شرائط ضروری حرکت به مرحله بعدی، طراحی و اجرای مفاد و ابزارها را شرح می‌دهد.

طی مبارزات صورت گرفته بر علیه قاچاق و مصرف غیرقانونی موادمخدر؛ نقش کنوانسیون بین‌المللی مقابله با موادمخدر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و مبنای قانونی سیستم مقابله با موادمخدر سازمان ملل و چارچوب تلاش‌های مشترک و فعالیت‌های قانونی متقابل در هرمرحله را تشکیل داده است. چهار شرط اساسی برای تضمین کارآمدی این کنوانسیون‌ها وجود دارد:

1- کنوانسیون‌ها مستلزم تبعیت جهانی هستند.

2- نقاط ضعف شبکه جهانی پیشگیری از موادمخدر به طور مداوم توسط سازمان‌های مجرم مورد بهره برداری قرار می‌گیرد.

3- مشکل عمده در اجرای سیستم مقابله با مواد روانگردان، ریشه در این واقعیت دارد که برخی کشورهای بزرگ تولیدکننده و صادر کننده هنوز به کنوانسیون 1971 ملحق نشده‌اند. در واقع بخش اعظمی از نواقص سیستم کنترل بین‌المللی موادمخدر گویای این حقیقت است که اگر چه کنوانسیون‌ها قرار بوده جهانی باشند، اما هنوز در سطح جهانی پذیرفته نشده‌اند.

4-کشورهای عضو به اندازه کافی از این کنوانسیون‌ها تبعیت نمی‌کنند.  

مقررات مربوط به کنوانسیون‌های بین‌المللی کنترل موادمخدر باید به طور مطلوبی در سطح ملی اجرا شوند و معاهدات با بودجه‌های ملی ویژه‌ای باید مورد حمایت قرار گیرند. در نواحی بسیاری؛ خصوصا در برخی از کشورهای عضو کنوانسیون1971، کنترل تجارت بین‌المللی موادمخدر در زمینه همه داروهای روانگردان اعمال نشده و مقابله‌های ملی قانونی صورت نمی‌گیرد. در برخی از کشورها؛ اجرای معاهدات با مشکلات ناشی از فقدان یک سازمان ویژه مدیریت مقابله با موادمخدر و اجرای مقررات معاهدات رو به رو می‌باشد که موضوعی مهم در تنظیم فعالیت‌های مقابله با موادمخدر به شمار می‌رود. در بسیاری از کشورها اجرای معاهدات مقابله با موادمخدر با کمبود نیروهای متخصص و آموزش دیده و بودجه‌های مالی ناکافی در نتیجه شرائط اقتصادی بد یا عدم اولویت گذاری دولت در این زمینه رو به رو می‌باشد. در برخی کشورهای در حال توسعه؛ به سختی می‌توان مقرراتی مانند کنترل مرزها برای جلوگیری از ورود موادمخدر و داروهای روانگردان و جلوگیری از توزیع آن‌ها در سطح کشور را رعایت نمود. بنابراین وظیفه دولت‌های مختلف در سطح جهان این است که علاوه بر اجرای تعهدات خود، متناسب با ظرفیت‌های ملی، دولت‌های دیگر را در اجرای کامل مسئولیت‌ها یاری برسانند. کاهش عرضه؛ تقاضا و مبارزه با قاچاق غیرقانونی موادمخدر و همکاری با سایر کشورها، عناصر درهم تنیده اجرای معاهدات در سطح ملی می‌باشند.

اجرای مقررات معاهدات درسطح بین‌المللی مستلزم همکاری میان دول و INCB(International Narcotics Control Board)[1] است؛ مشکل عدم توافق بر سر نیازهای گزارش شده و اولویت های INCB و شورای اقتصادی، اجتماعی توسط کشورها یک مشکل همیشگی است. این کشورها همواره نواقصی در اجرای مفاد مقابله با موادمخدر در سطح ملی نشان می‌دهند.
 

مصرف و قاچاق موادمخدر فرایندی پویا محسوب می‌شود. بنابراین؛ هرگونه واکنش مؤثر به آن نیز باید پویا باشد. کارآیی سیستم بین‌المللی کنترل موادمخدر نه تنها به کارکرد مناسب دولت‌ها بلکه به کارکرد صحیح سازمان‌های بین‌المللی مسئول تأیید روند تغییر سیاست‌های اعمال شده نیز بستگی دارد. این تأییدات شامل تصمیم گیری‌های بهنگام، به روز رسانی مفاد معاهدات، الحاق ابزارهای مقابله با موادمخدر جدید به معاهدات موجود و فراهم نمودن کمک‌های فنی به دولت‌ها برای غلبه بر مشکلات و ایجاد راهکارهای تضمین مقابله جهانی با کشت؛ ساخت؛ تولید؛ تجارت و مصرف موادمخدر غیرقانونی می‌باشد.
 

منابع:
1- محمدی اصل، عباس (1397). جامعه شناسی اعتیاد، موسسه هم اندیشی جهانی راه برتر، تهران.
2- احمدوند، محمدعلی(1388). بهداشت روانی، براساس کتاب  سمیه دشت پیما، سیمیا.
3- اداره کل مطالعات و پژوهش های ستاد مبارزه با مواد مخدر، تأثیر آموزش همگانی در پیشگیری از اعتیاد. مجله اصلاح و تربیت ۱۳۷۵: دوره چهارم، شماره 41.
4- خالقی پور، شهناز(1381). تأثیر آموزش مهارتهای پیشگیری اولیه بر ابراز وجود، سازگاری، آگاهی و گرایش به سوء مصرف مواد مخدر در دانش آموزان دوره متوسطه منطقه جی اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان.
5- اسعدی، سید حسین (1376). دو مشکل جهانی فزونی جمعیت و مواد مخدر در آستانه قرن ۲۱، تهران: سپهر.
6- اسعدی، سیده نگار؛ اسعدی، سید حسن (1394). دلارهای هروئینی، تهران: امیرکبیر.
7- اسعدی، سید حسن ( 1376). پژوهشی کاربردیدر باره دومشکل مهم جهانی « فزونی جمعیت و موادمخدر» در آستانه قرن بیست ویکم، تهران: سپهر.
8- ستوده، هدایت الله (۱۳۹۳). آسیب شناسی اجتماعی(جامعه شناسی و انحرافات)، تهران: آوای باران.
9- افشار، اسدالله(1399)، سلسله مقالات اعتیادپژوهی( نگاه واقع بینانه به مسئله جامعه شناختی اعتیاد)، تهران. مناره.
10- Knipe, E. (1995). Culture, society and drugs: the social science approach to drug use. Prospect Heights, Illinois: Waveland Press .
11- Julien R. M. (2001). A primer of drug action. New York: Henry Hold and Company.
12- Report of the international narcotics control board for 2006. United nations publications, sales no.07.xi.11  13-Ghodse, A. H. (2002) Drugs and Addictive behaviour, 3rd edition. Cambridge: Cambridge, University Press.
14-Ghodse, A. H. (1999) 'Evolution of international  Drugs control, 1945- 1995'. Bulletin on narcotics. L1(1) and Austria, . United nations.   
Bateson, G.  (1971). The cybernetics of self: A theory of alcoholism. Psychiatry,34(1),  15-

16- jellinek,E. M. (1960). The disease concept of alcoholism. New Haven: college and Universities Press.
 

پی‌نوشت: 

[1] - هیأت بین المللی مبارزه با مواد مخدر (INCB) ارگان کنترل مستقل و نیمه قضایی برای اجرای کنوانسیون های مواد مخدر سازمان ملل متحد است. این هیأت نقش مهمی در نظارت بر اجرای محدودیت های مواد مخدر و روانگردان ها دارد.
 

دکتر اسدالله افشار

• دکتر اسدالله افشار

• مصرف مواد مخدر

• مواد مخدر

• اعتياد

• سوءمصرف مواد

• اعتياد دانش آموزان

• کنترل موادمخدر

• کنترل بین‌المللی موادمخدر

• مواد روانگردان

• INCB

• قاچاق موادمخدر