امام حسن(ع) پرورش یافته مکتب نبوی، علوی و فاطمی

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»، امام حسن (ع) در نیمه رمضان سال سوم هجری قمری، در شهر مدینه به دنیا آمد. از تولد این شمع فروزان خلقت 1440 سال است می‌گذرد. او دومین امام شیعیان است.  مدت امامتش 10 سال بود. بنابر مستندات و اسناد تاریخی و اقوال مورخین مدت خلافتش - در آن دوران پر از آشوب و پراز فتنه هزار رنگ و هزار چهره- بر مسلمین و جامعه اسلامی حدود هفت ماه بوده است.

بی‌تردید وجود مقدس امام حسن مجتبی(ع) بزرگ ‌زاده‌ای جوانمرد و محبوب دل خاتم پیامبران محمد مصطفی(ص)، حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه زهرا(س) بودند که از پیوند آفتاب نبوت و مهتاب ولایت زاده شده و درخشیدن گرفتند تا جهان هستی از فروغ همیشه تابان وجودش به زیور پرتو او آراسته و منور گردد. او بنابر فرموده رسول مکرم اسلام؛ سرور جوانان بهشت است و خدا او را برگزید تا در فراز و نشیب‌ها، مشعلدار راه راستین جامعه اسلامی باشد و مسلمانان را در پستی و بلندی‌های روزگار از وادی جهل و گمراهی به شاهراه حق، حقیقت و ایمان هدایت کند و ایشان را در گفتار و کردار با زلال چشمه سار حقایق و معارف الهی و دینی آشنا سازد و سیرابشان نماید. او نجات بخشی است که در همه اعصار می‌تواند برای جامعه بشری معجزه کند و بشریت را که به راه او پیوسته باشد در بزنگاهای زندگی مادی دستگیر و هدایت گر باشد.

امام حسن(ع) از آیات درخشان الهی بوده که از دو نور پاک علوی و فاطمی زاده شده و تحت تعلیم و تربیت مستقیم سه مکتب نبوی، علوی و فاطمی رشد و تعالی یافته است. او پرورش یافته چنین مکتب پرباری است. او در این مکتب پرفروغ به باطن حقایق راه یافته و در پیچ و تاب زندگی فانی مادی به خوبی حق را از باطل تشخیص داده و از باطل تا زنده بودند- و حتی زمانی که مجبور به صلح با معاویه گردیدند و تن به صلح سبز دادند- سخت گریزان بودند و با توجه به آن چه بر وجود مبارکش در آن ایام سنگین نفرت انگیز نفاق و خیانت مردم، خواص و یارانش گذشت هیچ گاه به دلیل قلت پیروانش و یا خدای ناکرده تنها ماندنش، دست از حق و حقیقت نکشیده و تا زنده بودند و به شهادت نرسیده بودند، خورشید تابان درخشان وجودش در جامعه پر از تشتت آن روز جلوه گر بوده و توانسته است دل و جان انسان‌های آگاه را متوجه ظلمت و گمراهی نماید و ایشان را در این مسیر ناهموار پر از بحران و چالش، دستگیری نماید، هدایت فرماید، حمایت کند و نجات بخشد.

او به عنوان امام جامعه و رهبر بلا منازع آن عصر وهم انگیز ویرانگر شبهه ناک پر از عقده، کینه، حسادت، نفرت و نفاق توانستند با درایت و هوشمندی بی نظیر از حق مسلم خود در امرحکومت چون پدر بزگوارش حضرت علی(ع) عدول کنند تا جامعه نوپای اسلامی فرو نریزد و سقوط ننماید. این تدبیر امام هدایت و روشنگر اگرچه خوشایند افراطیون -که خود عامل و مسبب عقب نشینی امام(ع) از مواضع اصولیش شده بودند- نبود اما امام بنابر مصالح مردم و جامعه تن به صلح با معاویه دادند تا با کنار رفتن پرده های خباثت آمیز فتنه ها و نفاق در زمان، چهره واقعی باطل گرایان، نفوذی‌ها، عافیت طلبان خزیده در خلوت و نان به نرخ روزخورها، آشکار گردد و ردی از آنان در تاریخ باقی بماند تا قضاوت گردند.

جامعه جهانی و جامعه بشری، امروز از امام حسن به نیکی یاد می‌کند و تعالیم کارساز اعتقادی، فرهنگی و سیاسی ایشان را سرلوحه زندگی فردی و اجتماعی خود قرار داده و از این رهگذر به دنبال سعادت، خوشبختی و رسیدن به جاودانگی هستند تا از خباثت‌ها و زشتی‌ها و نفاق‌ها به سلامت عبور نمایند و نام نیکی از خود برجای گذارند و چون امام خوبی‌ها در همیشه حیات این دنیا از ایشان به نیکی نام برده شود و در زمره مردودین باطل گرای منافق جنایت پیشه جنگ افروز خائن خودفروخته که ملعون همیشه تاریخ هستند نباشند.     

امام حسن (ع) به عنوان امام جامعه مسلمین تا زنده بود برای هدایت مردم خون و دل‌ها خوردند. او با وجود چالش‌های فکری و اعتقادی فراوان آن روز جامعه، دشمنی کینه ورزانه انتقام جویانه معاویه، بی‌وفایی یاران و خیانت خواص و انواع و اقسام انحرافات فکری جامعه، لحظه‌ای مردم و جامعه را فراموش نکردند و برای نجات آنان نیز کوتاهی ننمودند و تا توانستند برای رهایی ایشان از ورطه هلاکت از جان خود هم دریغ نکرده و برای بیداری امت اسلامی از همه ابزارهای هدایت و روشنگری نیز بهره بردند و این دوران بسیارسخت و حزن انگیز و بغض آلود را با بذل جان مدیریت نمودند.

نگارنده این یادداشت ضمن تبریک میلاد با سعادت کریم اهل بیت امام حسن مجتبی(ع) به شیعیان و دوستداران حضرتش؛ مایل است در ادامه بحث که در روز ولادت آن امام همام تقدیم خوانندگان عزیز می‌شود فهرست وار به برخی از ویژگی های اخلاقی، شخصیتی ، فکری، اجتماعی و سیاسی آن امام همام که در ذیل خواهدآمد بپردازد:

1- معلم اخلاق بود. 2- سخاوتمندی بزرگ و بلندپایه به‌شمار می‌رفت. 3- شیر بیشه شجاعت بود. 4- کانون گرم مهر و شفقت بود. 5- برستم‌پیشگان یورش می‌برد. 6- بسان پدری مهربان از ستمدیدگان به دفاع می‌پرداخت. 7-  از مستمندان سراغ می‌گرفت و به یاریشان می‌شتافت. 8- رهبر مستضعفان روزگار خویش بود. 9- در نهایت قدرت و ایثار و فداکاری، با مستکبرانی چون معاویه و اعوان و انصارش به مقابله و مبارزه می‌پرداخت. 10- پیشوایی کارآزموده و زمامداری روشن ‌بین بود. 11- او هیچگاه به آتش‌ستیز دامن نمی‌زد. 12- او را در میدان فکر و اندیشه و خطابه از هرحکیم و فیلسوفی آگاه تر، از هر ادیبی پرمایه‌تر، از هرخطیبی سخنورتر و از هر شاعری چیره‌دست‌تر می‌یابیم. 13- سخنان وی شیوا و گیراست و درس زندگی و سازندگی می‌آموزد. 14- عابدترين مردم زمان خود بود. 15- هميشه او را در حال گفتن ذكر مي‌ديدند. 16- به صورت پياده و گاه با پاي برهنه بارهای متعدد به حج رفته و خانه خدا مشرف شده‌اند. 17-  صوتي زيبا در قرائت قرآن داشت. 18- به علوم قرآنی واقف و از همان دوران کودکی به مبحث آن تسلط و اشراف کامل داشتند. 19- مهرباني با بندگان خدا از ويژگي‌هاي بارز ايشان بود. 20- بسيار با گذشت و بزرگوار بود. 21- از ستم و رفتار ناشايست ديگران چشم‌پوشي مي‌كرد. 22- بدون هيچ تكبري روي زمين مي‌نشست و با تهي‌دستان هم سفره مي‌شد. 23- قرآن ناطق بود و بدر سپهر آزادگی. 24- سرمشق سلسله اولیاء بود و قافله ‌سالارکاروان حق و حقیقت.  25- کانون صلح ، صفا، مهر و محبت بود. 26- دژ تسخیرناپذیر ایمان بود و رهبر بیداردلان و پاکبازان. 27- گنجینه‌ مواعظ و حِکَم بود و اقیانوس بیکران مکارم اخلاق. 28- میوه‌ شاخسار توحید بود و مهر فروزان حق‌پروری. 29- اختر برج فصاحت بود و گوهردرج بلاغت. 30- محیط فضل و ادب بود و سرلوحه‌ دفتر انسانیت. 31- یار و یاور مستعضفان بود و دشمن سرسخت مستکبران. 32- شاخه‌ با رور شجره‌ طیبه‌ نبوت بود و مطلع نور هدایت.33-وراث مسند امامت بود و میراث عظیم تقوی و فضیلت. 34- عامل اساسی وحدت اسلام بود و سالک وادی تسلیم و رضا. 35- پيوسته با احترام و فروتني با مردم برخورد مي‌كرد. 36- ميهمان نواز بود و از ميهمانان به گرمی و با محبت پذيرايي مي‌كرد. 37- با بردباري و مظلوميت بسيار، هتاكي‌ها و دشنام‌ها را تحمل مي‌كرد. 38- الگوی مجسم مواسات است. 39- از صفات برجسته امام (ع)انفاق و بخشش بی‌سابقه ایشان بود. 40- توصیه به انفاق دانش داشتند و می‌فرمودند: دانش خویش را به مردم بیاموز و علم دیگران را یاد بگیر؛ زیرا در این صورت، دانش خود را پایدار کرده‌ای و آن چه را نمی‌دانستی، فرا گرفته‌ای. 41- با جهل زدگان فرهنگی و دین‌باختگان بی‌هویت به فروتنی رفتار و برخورد می‌نمود.( نمونه بارز آن ملاقات امام(ع) با آن مرد شامی است که داستانش در متون تاریخی بیان شده است) 42- آیینه تمام‌نمای نبوی و علوی بعد از امیرمؤمنان (ع) است. 43- مظهر اسمای حسنای الهی است. 44- اقیانوس بی‌کران فضایل و معارف الهی است. 45- تندیس همه خوبی‌ها، قهرمان موفق برای چگونه بودن، چگونه زیستن و چگونه مردن هستند.

در پایان لازم است اشاره نمایم که همه ابعاد شخصیّت معصومان علیهم السلام بایسته پژوهش است؛ ولی برخی از فرازهای زندگی آنان، از ویژگی برخوردار است؛ از این رو صاحبان اندیشه، نخبگان و نظریه پردازان ، بیشتر همان ویژگی را مورد تحلیل قرار می‌دهند؛ لذا یکی از موضوعات شایان پژوهش در زندگی امام حسن مجتبی(ع)، صلح قهرمانانه ایشان با معاویه است که این بخش از زندگی او، مورد توجه فرهیختگان قرار گرفته است. شماری، صلح امام حسن علیه السلام را ستوده و او را قهرمان صلح و زندگی مسالمت آمیز خوانده اند و برخی دیگر بر صلح آن حضرت خُرده گرفته‌اند! نگارنده اين یادداشت کتابی دارد با عنوان« دوران حیات پرتلاطم امام حسن(ع)» که به تبیین 23 فراز از فرازهای حساس زندگی امام حسن مجتبی"ع"؛ از تولد تا امامت و از امامت تا صلح و شهادت پرداخته و در خصوص صلح امام حسن(ع) این موضوع را به طورمستقل درفصل سوم همين كتاب مورد بحث و تأكيد قرارداده و لزوم آن را با توجه به نقدها و تحليل‌ها ؛ تبيين و شايسته پاسخ دانسته است.[1]      
 

با این همه ، بيان ما در معرفي شخصیت والا و توصیف کمالات پیشوای راستینی چون حسن‌بن علی (ع) اندکی است از بسیار و قطره‌ای است از دریا ، که نه مرغ اندیشه را یاری پرواز به اوج جلال اوست و نه خامه‌ ادراک را توانایی وصف کمال او.
 

گوهر پاک تو از مدحت ما مستغنی است
فکر مشاطه چه با حسن خداداد کند
 

 
پی‌نوشت:

[1] - در این اثر 23 فراز از فرازهاي حساس و تأثيرگذار زندگی پرفراز و نشيب آن امام همام مرور گردیده و ضمن پاسخ‌گویی به برخی از اتهامات و شبهات ، محورهای زیر نیز مورد بررسی  و واکاوی قرار گرفته است :
۱. چگونگی ساختار شخصیتی امام مجتبی (ع) (دوران کودکی ، نوجوانی و...) .
۲. مسئولیت‌های سنگین در دوران حاکمیت امیر مؤمنان.
۳. دوران پرماجرای امامت و خلافت ظاهری آن حضرت.
۴. انگیزه‌های صلح و بررسی مواد صلح‌نامه و پاسخ به بعضی شبهات و اشتباهات.
۵. دوران ده‌ساله پایانی عمر مبارک آن بزرگوار در مدینه منوره (جنگ سرد با حاکمان بنی‌امیّه) .
۶. تهاجم فرهنگی امویان و عباسیان و بررسی انگیزه‌های شیطانی آنان.
البته محورهاي مذكور درقالب فصول ذيل ارائه و مورد بحث و بررسي قرارگرفته اند:
فصل اول- ازتولد تا امامت
فصل دوم- ازامامت تا صلح با معاويه
فصل سوم-  ازصلح تا شهادت
     

منابع :
1- بحارالانوار، محمد باقر مجلسي، مؤسسة الرساله، بيروت، 1403 ق، ج43، ص331.
2- مهج الدعوات، سيد بن طاووس، دارالذخائر، قم، 1411 ق، ص145.
3- مناقب آل ابيطالب، ابن شهرآشوب، دارالأضواء، بيروت، 1408 ق، ج4، ص14 و بحارالانوار، ج43، ص339.
4- دوران پر تلاطم حیات امام حسن"ع"( تبیین 23 فراز از فرازهای حساس زندگی امام حسن مجتبی"ع"؛ از تولد تا امامت و از امامت تا صلح و شهادت)، افشار، اسدالله(1400)، تهران. مناره.
5- ارزيابى انقلاب حسين (ثوره الحسين)، مس الدين ، محمد مهدى، ترجمه مهدى پيشوايى(1362)، چاپ دوم، قم، انتشارات توحيد.
6- آيينه اسلام ، ترجمه محمد ابراهيم ، آيتى بيرجندى(1399) ، تهران ، شركت سهامى انتشار.
8- حكيمى ، محمدرضا ، امام در عينيت جامعه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
9- صلح امام حسن علیه السلام پر شكوه ترین نرمش قهرمانانه تاریخ، آل یاسین، شیخ راضى(م1372ق)، ترجمه آیت الله سید على خامنه اى ( رهبر معظم انقلاب اسلامى).
10- معصوم چهارم، امام حسن مجتبى علیه السلام،  فاضل، جواد (1335 ـ 1381ق)،  تهران، انتشارات علمى .

دکتر اسدالله افشار

• دکتر اسدالله افشار

• امام حسن

• رمضان

• جامعه اسلامی

• امام حسن مجتبی

• سرور جوانان بهشت