پیشگیری بهترین و عاقلانه ترین راه مبارزه با اعتیاد

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»،

اشاره:

مواد مخدر ، بلای خانمان سوزی است که در یک دهه اخیر از آن به عنوان محوری ترین آسیب اجتماعی در محافل علمی و اجرایی یاد می شود؛ بلایی که هر ساله هزاران نفر را به خود مبتلا می کند و دهها نفر را به کام خود فرو می برد. بررسی‌ها نشان می دهد که جمهوری اسلامی ایران پرچمدار امر مبارزه با مواد مخدر در جامعه جهانی  بالاترین میزان کشفیات مواد مخدر را دارد ؛ یعنی ۹۰ درصد تریاک  ، مرفین ۴۸ درصد و ۲۶درصد هروئین را کشف می کند. جمهوری اسلامی ایران در چهار دهه اخیر از ورود بیش از ۱۲ هزار تُن مواد مخدر به داخل کشور جلوگیری و این میزان را کشف و ضبط کرده است. البته طبق آمار رسمی ، کشور ما در این مدت بیش از سه هزار و ۸۰۰ شهید و ۱۲ هزار جانباز برای مبارزه مواد مخدر تقدیم کرده است.[1]

اعتیاد؛ بیماری قابل درمان

با توجه به دیدگاه های متفاوت در زمینه پشگیری از اعتیاد اما آن چه مهم است این نکته می باشد که اعتیاد مانند هر بیماری دیگری قابل درمان است، اما هزینه آن بسیار بالاست، فلذا بهتر است به پیشگیری بیشتر توجه شود که بهترین و کم هزینه ترین راه مبارزه است.[2]

پیشگیری به معنای جلوگیری از وقوع یک اتفاق است. از نظر بهداشتی، پیشگیری عبارت است از مداخله‌ای مثبت و اندیشمندانه برای مقابله با شرایط مضر قبل از این که منجر به اختلال یا ناتوانی شود.

 همان گونه که بیان شد؛ پیشگیری نسبت به درمان کم هزینه‌تر ولی موفقیت آمیز‌تر است. به همین علت پیشگیری بر درمان از اولویت برخوردار است.

 با پیشگیری می‌توان سهم بالایی از نابهنجاری‌های اجتماعی چون جرم و جنایت و بیماری هایی مانند ایدز و هپاتیت در ارتباط با شیوع اعتیاد را کنترل نمود.  به این ترتیب، پیشگیری از هزینه‌های سنگین مربوط به درمان اعتیاد و نیز کنترل عوارض جانبی مربوط به آن، از جمله مزایای پیشگیری است. در دهه‌های اخیر، محور فعالیتی متمرکز بر برنامه‌های درمانی بوده است، اما امروزه بیشترین تمرکز بر پیشگیری است که به عنوان یک فرآیند مستقل در نظر گرفته می‌شود. در گذشته‌های دور، بحث پیشگیری محدود به رویکرد سنتی درمان فرد مدار بود، اما امروزه برنامه‌های پیشگیری علاقه مند به گسترش هدف پیشگیری از ابتلاء افراد گرفته تا گروه‌های بزرگ اجتماعی را در بر می‌گیرد. به علاوه، در ارتباط با پیشگیری، بر مداخله‌ی زودهنگام، ارتقاء بهداشت و بهزیستی و بر مشارکت جمعی متخصصان مختلف تأکید شده است.

 روان شناسی امروز اهمیت فراوانی برای پیشگیری قائل است و در حقیقت، به دنبال تأمین سلامت روان افراد جامعه می‌باشد. نمود کنونی سلامت روان را می‌توان در روان شناس جامعه نگر و مراکز بهداشت روانی جامعه نگر یافت که برای رسیدن به پیشگیری در سطح وسیع و اجتماعی فعالیت دارند.

پژوهش‌های بالینی نه تنها درپی این هستند که چطور می‌توان به طور کلی از بروز اختلال هایی وابسته به مواد پیشگیری کرد، بلکه می‌خواهند بدانند چطور می‌توان این پیشگیری را در گروه‌های خاص نیز اعمال نمود. کدام مداخله برای کدام جمعیت و برای کدام نوع از وابستگی تأثیر بیشتری دارند.

برنامه‌های پیشگیری؛ روش‌ها و موضوعات متنوعی دارد. بعضی از برنامه‌ها طرفدار ترک کامل مواد هستند در صورتی که بقیه در پی تشخیص عوامل اولیه‌ای هستند که با سوء مصرف بعدی ارتباط دارد، یعنی مدت و زمان تجربه به مواد و سنی که فرد شروع کرده است، ارتباط دارد.

برنامه‌های پیشگیری ممکن است بر فرد، خانواده، گروه همیار و همسال، مدرسه و اجتماع تمرکز یابد. در صورتی که لازم باشد برنامه‌های تغییر رفتار و اصلاح رفتار با استفاده از تکنیک‌های ترکیبی به مرحله اجرا گذاشته می‌شود.

هدف از پیشگیری آگاهی دادن به تمامی افراد جامعه در زمینه مشکلات و اختلالات روان، آگاهی از فشارهای روانی، چگونگی مقابله و برخورد با فشار روانی، چگونگی و نوع رفتارهای مناسب در ایجاد و تعادل در روابط بین انسان‌ها، تلاش در رفع عواملی  که می‌تواند آرامش روانی افراد را در هر سنی به خطر اندازد، است.   

پیشگیری از اعتیاد عبارت است از به کارگیری اقداماتی که احتمال ابتلای افراد به اعتیاد را کاهش دهد. پیشگیری شامل اقداماتی است برای  کاهش عواملی که افراد را  در معرض خطر قرار می‌دهد و افزایش عواملی که افراد را از مصرف مواد محافظت می‌نماید.

پیشگیری از اعتیاد، بهترین و عاقلانه ترین راه مبارزه با آن است و این در صورتی میسر است که در تمامی افراد جامعه و به ویژه در سازمان‌های تبلیغی، آموزشی و فرهنگی نوعی حساسیت ایجاد شده و همگان نسبت به ابعاد مختلف اعتیاد، آگاهی لازم را به دست آور ند.

 از طرف دیگر با توجه به این که مواد مخدر خود موضوعی پیچیده و چند بُعدی است، طبیعتا فعالیتی فراگیر و گسترده در همه زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و آموزشی...را طلب می‌کند. مطالعات نشان داده است که در پیشگیری اولیه، آموزش همه جانبه، نقش قطعی و تعیین کننده دارد و  با سرمایه گذاری در این بخش نتایج بلند مدت و دیرپایی حاصل می‌شود. بنابراین پیشگیری از اعتیاد باید فراگیر بوده و با در نظر گرفتن ملاحظاتی همچون مسائل اجتماعی، فرهنگی و اعتقادی افراد جامعه آگاهی‌های لازم در جهت بهبود سلامت همه اعضا جامعه بطور مستمر ارائه شود.

صاحب نظران در عرصه‌های گوناگون آسیب شناسی معتقدند که پیشگیری آسان‌تر و ارزان‌تر از درمان است، ضمن آن که عامل جلوگیری از اتلاف‌ها و ضایعات عمر و سرمایه، موجب حفظ حیثیت و آبرو، سبب تداوم و تثبیت شخصیت و ایجاد مانع برای از هم گسستگی و گره زدن مجدد آن است.

با عنایت به عوارض، پیامدها و تبعات سوء مصرف مواد صنعتی و شیمیایی ضرورت توسعه اقدامات فرهنگی برای واکسیناسیون اجتماعی نوجوانان و جوانان و پیشگیری از مصرف مواد روانگردان امری ضروری است. بر این اساس اقتضا دارد همه آحاد جامعه، دستگاه‌های آموزشی و فرهنگی کشور و ... برای سالم سازی نسل های فعلی و آینده بدون هرگونه وقفه، كتمان و سکوت، گام‌های مؤثری برداشته تا شاهد عدم گرایش جوانان و نوجوانان به پدیده مواد صنعتی و شیمیایی باشیم. البته به این نکته باید دقت نظر داشت که انجام مطالعات و پژوهش‌های کاربردی در مدارس، دانشگاه‌ها، محیط‌های صنعتی و پادگان ها به منظور رصد مستمر تحولات اجتماعی، فرهنگی و آینده شناسی اعتیاد به ویژه بررسی میزان بروز و شیوع مصرف مواد صنعتی و شیمیایی، علل و عوامل مؤثر در گرایش افراد با رعایت متغیرهای سنی، جنسیت و...

 شایان ذکر است شناخت راهکارهای مناسب برای مهندسی فرهنگی و اجتماعی در کنار اقدامات فرهنگی و نرم افزاری، وضع و تصویب قوانین شفاف برای مقابله و مجازات سوداگران مواد صنعتی و شیمیایی، امری ضروری بوده تا با رویکرد متوازن اقدامات نرم افزاری و سخت افزاری، موجبات مصون سازی آحاد جامعه فراهم شود.  

جان کلام این که؛ اعتیاد یک بیماری است که به دلایل متعددی به‌صورت فزاینده‌ در میان اقشار گوناگون مردم در حال گسترش است و همه روزه شاهد گرفتار شدن طیف وسیعی از فرزندان این مرز و بوم در دام این بلای خانمان‌سوز هستیم. در چنین شرایطی به‌نظر می‌رسد فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی به خانواده‌ها و جوانان بتواند بیش از هر اقدام دیگری به پیشگیری و کاهش این معضل اجتماعی کمک کرده و از اثرات تخریبی آن بکاهد. و باید همه ما به عنوان یک ایرانی، سفیر پیشگیری از اعتیاد باشیم و از جوانان خود حمایت و مراقبت نماییم.

به جوانان عزیز این مرز و بوم می گویم: هوشیار باشند و به خاطر بسپارند؛ مصرف نکردن موادمخدر، بسیار آسانتر از ترک آن است.

منابع:

1- صادقی، سعيد (۱۳۷۸). نقش مذهب در پیشگیری از اعتیاد، مجله ژرفای تربیت، خرداد.

2- عزیزی، عبدالرضا (۱۳۸۲). پیشگیری و درمان اعتیاد، چاپ دوم، انتشارات چهارم.

3- کوکبی، مهدی (۱۳۸۳). علل اعتیاد جوانان و نوجوانان از نظر روان شناختی و جامعه شناختی و توصیه‌های پیشگیرانه (قسمت اول)، نشریه حقوق دارسی، خرداد و تیر ماه، شماره ۴۴ .

4- محمدی اصل، عباس (۱۳۸۵)، بزهکاری نوجوانان و نظریه‌های انحراف اجتماعی، چاپ اول، تهران: علم.

5- افشار، اسدالله(1399)، سلسله مقالات اعتیادپژوهی( نگاه واقع بینانه به مسئله جامعه شناختی اعتیاد)، تهران: مناره.

 6- Knipe, E. (1995). Culture, society and drugs: the social science approach to drug use. Prospect Heights, Illinois: Waveland Press.

7- Julien R. M. (2001). A primer of drug action. New York: Henry Hold and Company.

8- Report of the international narcotics control board for 2006. United nations publications, sales no.07.xi.11  4-Ghodse, A. H. (2002) Drugs and Addictive behaviour, 3rd edition. Cambridge: Cambridge, University Press.

9-Ghodse, A. H. (1999) 'Evolution of international  Drugs control, 1945- 1995'. Bulletin on narcotics. L1(1) and Austria, . United nations.    

10- Bateson, G.  (1971). The cybernetics of self: A theory of alcoholism.

پی‌نوشت:

[1] - خبرگزاری ایرنا: 14 تیر ماه 1400- ۷:۵۳. کد خبرنگار: 1028. کد خبر: 84388238 .

[2] - البته برخی کارشناسان با مشاهدات میدانی در جامعه اعتقاد دارند که پیشگیری به عنوان اولویت مقابله با بحران مصرف موادمخدر و اعتیاد یا آن گونه که شعارش مطرح می‌شود در عمل جدی نیست و یا نقایص اساسی دارد که باید رفع شود تا نتیجه ملموس داشته باشد.

دکتر اسدالله افشار

• دکتر اسدالله افشار

• مواد مخدر

• مبارزه با مواد مخدر

• مراکز بهداشت روانی

• پیشگیری از اعتیاد

• اعتیاد

• اعتیاد جوانان و نوجوانان

• مصرف موادمخدر