امام حسن(ع)؛ رهبر بیداردلان و پاکبازان

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»،

برحسن جمال مجتبایی صلوات

بر جود و سخای کبریایی صلوات

در نیمه ی ماه رمضان ماه تمام

شده جلوه گر آن نور خدایی صلوات

اشاره:

امام حسن مجتبی (ع) دومین امام شیعیان فرزند بزرگوار امام علی علیه السلام و حضرت فاطمه سلام الله می‌باشند. ایشان در سال سوم هجرت و در شب نیمه ماه رمضان، بهترین ماه خدا چشم به جهان گشودند. در این شب شهر مدینه غرق نور شد و با قدوم مبارک این امام عزیز و بزرگوار شادی به خانه امیرالمومنین و فاطمه زهرا سلام الله نازل شد. امام حسن مجتبی علیه السلام کمتر از 8 سال از عمر خود را در دوران پیامبری گذراندند و به خاطر همین است که نام ایشان در زمره آخرین طبقه صحابه آورده شده است. این امام همام مدت ۱۰ سال امامت کردند. نگارنده میلاد دومین اخترتابناک امامت و ولایت را که میلاد اولین گل بوستان زندگی حضرت علی(ع) و حضرت زهرا (س) می باشد به همه مسلمانان جهان و خاصه مردم عزیز اهلبیت دوست ایران تبریک و تهنیت گفته و به همین مناسبت مطالب و مباحثی را پیرموان شخصیت با عظمت و تأثیرگذارحضرتش درذیل مطرح و بیان خواهد داشت.

روزه داران به رهش جان و دل ایثار کنید

امشب از جام تولای وی افطار کنید

امام حسن(ع)؛ مشعلدار راه راستین

تردیدی نیست که امام حسن بزرگ ‌زاده‌ای جوانمرد و محبوب دل خاتم پیامبران محمد مصطفی بود و سرور جوانان بهشت؛ وهم او فرزند بزرگوار افتخار نژاد انسانی و ابرمرد همیشه زنده تاریخ ، علی‌بن ابی طالب بود و پیشوایی بزرگ که خدایش برگزید تا مشعلدار راه راستین باشد، تا در پستی بلندی‌ها، اندیشه جهانیان را رهنمون باشد و مردمان را از وادی جهل و گمراهی به شاهراه حق و حقیقت هدایت فرماید و از زلال چشمه‌سار حقایق اسلامی سیرابشان گرداند.

او نجات ‌بخشی بود که گوهر وجودش از بهم پیوستن آفتاب نبوت و مهتاب ولایت پدیدار گشت و فروغ آن دو منبع نورانی بهم پیوسته، یکجا برچهره گشاده‌اش درخشیدن گرفت و جهان را به زیور پرتو خویش آراست.

امام حسن (ع) ؛ پرورش یافته مکتب علی(ع)

امام حسن آیت درخشان کردگاری و نور پاک نبوي وعلوي بود که هر چند در جامه صلح ظهور فرمود ، ولی در برابر دشمن لحظه‌‌ای از پای ننشست و دست از مبارزه برنداشت و همین مبارزه سرسختانه بود که به شهادتش انجامید. صلح سبز وی و قیام سرخ برادرش بود که اسلام را یاری کرد و آن را بیش از پیش به جهانیان شناساند و اگر چنین نمی‌بود ، اسلام چنین جلوه‌ای نمی‌داشت.

اوکه پرورش یافته مکتب پدری چون علی بود ، علی ‌وار زندگی می‌کرد ، علی ‌وار سخن می‌گفت و علی ‌وار به نبرد با دشمن برمی‌خاست و در اشاعه‌ حق و سرکوبی باطل آن چنان صادقانه می‌کوشید و عاشقانه تلاش می‌کرد که باطل سخت از وی گریزان بود و او نیز سایه به سایه به تعقیب آن می‌پرداخت تا به هر نحوی که امکان‌پذیر باشد دربندش آورده سرکوبش سازد و از میان بردارد و خورشید حق را جلوه‌گر نموده آن را بر دل و جان انسان‌ها بتاباند و از ظلمت گمراهی نجاتش بخشد.

امام حسن (ع) ؛ معلم اخلاق و شیر بیشه شجاعت

او نه تنها معلم اخلاق بود، بلکه سخاوتمندی بزرگ و بلندپایه به‌شمار می‌رفت. او شیر بیشه شجاعت بود و کانون گرم مهر و شفقت. گاه درکمال دلیری ، بسان غرنده شیری هولناک می‌خروشید و برستم‌پیشگان یورش می‌برد و صفوفشان را درهم می‌شکست و گاه در نهایت جوانمردی، بسان پدری مهربان از ستمدیدگان به دفاع می‌پرداخت و از مستمندان سراغ می‌گرفت و به یاریشان می‌شتافت.

امام حسن (ع) ؛ پیشوایی کارآزموده و زمامداری روشن ‌بین

او در حقیقت رهبرمستضعفان روزگارخویش بود و وظیفه خود می‌دانست که درنهایت قدرت و ایثار و فداکاری،  با مستکبرانی چون معاویه و اعوان و انصارش به مقابله و مبارزه می‌پردازد.

او پیشوایی کارآزموده و زمامداری روشن ‌بین بود و در صحنه مبارزه و سیاست آن چنان که زمان ایجاب می‌کرد، در لباس صلح به نبرد با دشمن برمی‌خاست و با سلاح خطبه‌های شورانگیز خویش غوغا به پا می‌نمود و حریف ناجوانمردانه را پیروزمندانه ، مغلوب و رسوا می‌ساخت.

او هیچگاه به آتش ‌ستیز دامن نمی‌زد، بلکه آن را فرو نشانده و با پرده‌برداری از رفتار غیرانسانی و کردار شیطانی و پندار پلیدش، رسوایش می‌نمود و مردم را از آن‌گاه می‌گرداند و به حق، مصلحت هم همین بود که در برابر دشمن نابکار با سلاح صلح بجنگد ، چه عمل وی دلیلی روشن و برهانی قاطع برای سرکوب کردن دشمنان دین و برملا ساختن فجایع آنان به‌شمار می‌رفت.

سخنان ملکوتی امام حسن (ع)؛ زلال چشمه ‌سار محبت الهی

وقتی به سخنان دلنشین و حیرت‌انگیز امام حسن (ع) می‌نگریم ، به عظمت روح و مقام والای وی بیش از پیش پی می‌بریم و او را از هر حکیم و فیلسوفی آگاه تر، از هر ادیبی پرمایه‌تر، از هر خطیبی سخنورتر و از هر شاعری چیره‌دست‌تر می‌یابیم. سخنان وی آن چنان شیوا و گیراست که مشعل حقیقت را در دل خواننده برمی‌افروزد و به وی درس زندگی و سازندگی می‌آموزد.

این سخنان ملکوتی با تمام ویژگی‌هایش آن چنان در جان ها مؤثر می‌افتد که گاه انسان را با خود به صحنه‌های نبرد می‌کشاند ، گاه جان را از زلال چشمه ‌سار محبت الهی سیراب می‌گرداند ، گاه اندیشه را در وادی حیرت تنها رها می‌سازد و گاه احساسی شگرف در دل بر می‌انگیزد. این همه، تراوشی است از ذوق سرشار و اندیشه ژرف امام در بررسی مسائل که سرانجام تصویری زنده از حقایق شیرین و واقعیات تلخ زندگی به دست می‌دهد.

نصایح حکیمانه و سخنان عالمانه‌اش از فرهنگی گسترده به گسترش آبی آسمان حکایت می‌کند و خطبه‌هایش جان های دشمنان را به آتش می‌کشد و سینه‌های دوستان را مالامال از عشق الهی می‌گرداند. دردهای اجتماعش را با گفتاری آتشین ابراز می‌دارد و با پتک رسوایی ، رو به صفتان غدار و ستم‌پیشگان نابکار را سخت سرکوب می‌سازد.

سخنانش آن چنان جذاب است که گاه روح خواننده را تا ملکوت اعلی عروج می‌دهد و او را به شگفتی وا می‌دارد و گاه در عالم خاکی او را به دنبال مسائلی که با آن‌ها درگیر است ، می‌کشاند. گفتنی‌ها را می‌گوید و هرگز بیم و هراسی به دل راه‌ نمی‌دهد.

امام حسن (ع) ؛ آیینه‌ تمام ‌نمای پیامبر

امتیازات معنوی و روحانی شگرف و ادب و فرهنگ والا و ژرف امام حسن (ع)، درواقع ثمرات دوران حیات پرتلاطم وهیجان‌انگیزاوست که به عنوان نمونه‌های عالی اخلاقی وانسانی درجهان هستی تجسم یافته وبه صورت میراثی ارزنده و جاودانه برای انسانیت بر جای مانده است تا سرمشقی بزرگ، برای انسان‌های حقیقت‌ جوی فضیلت خواه در طول قرون و اعصار باشد، و به راستی که تاکنون چنین بوده و از این پس نیز خواهد بود. مگر می‌توان پنداشت که آفتاب وجود مقدس پیشوایی  چون او چنین تلالؤ نداشته باشد، وجود مقدسی که آیینه‌ تمام ‌نمای پیامبر بود و آیت عزم و جوانمردی ، قرآن ناطق بود و بدر سپهر آزادگی، شیر بیشه‌ شجاعت بود و مظهر عالی ایثار و فداکاری، سرمشق سلسله اولیاء بود و قافله ‌سالارکاروان حق و حقیقت، کانون صلح و صفا بود وکانون مهر و محبت، کوه استوار حلم و شکیب بود و ابرریزان سخاوت، دژ تسخیرناپذیرایمان بود و رهبر بیداردلان و پاکبازان، گنجینه‌ مواعظ و حِکَم بود و اقیانوس بیکران مکارم اخلاق ، میوه‌ شاخسار توحید بود و مهر فروزان حق‌پروری، اختر برج فصاحت بود و گوهردرج بلاغت، محیط فضل و ادب بود و سرلوحه‌ دفتر انسانیت، یار و یاور مستعضفان بود و دشمن سرسخت مستکبران ، شاخه‌ با رور شجره‌ طیبه‌ نبوت بود و مطلع نور هدایت ، وارث مسند امامت بود و میراث عظیم تقوی و فضیلت و نیز عامل اساسی وحدت اسلام بود و سالک وادی تسلیم و رضا.

امام حسن مجتبی(ع)؛ سربازی عاشق و فداکار برای علی(ع)

امام حسن مجتبی(ع) در طول 37 سالی که در کنار امیرمؤمنان(ع) زندگی کرد ، فرزندی مطیع، امام شناس، بازوی نیرومند، یار صدیق و امین و باتجربه و سربازی عاشق و فداکار برای پدرش به حساب می آمد. در همان دوران کودکی ، شخصیت بزرگ امام حسن(ع) برای آن حضرت آشکار و نمایان بود.

با این همه ، بيان ما در معرفي شخصیت والا و توصیف کمالات پیشوای راستینی چون حسن‌بن علی (ع) اندکی است از بسیار و قطره‌ای است از دریا ، چه نه مرغ اندیشه را یاری پرواز به اوج جلال اوست و نه خامه‌ ادراک را توانایی وصف کمال او.

گوهر پاک تو از مدحت ما مستغنی است                 فکر مشاطه چه با حسن خداداد کند

هوشياري امام حسن (ع) دربرابر سیاست خودکامانه‌ حاکمان شام و بنی‌امیه

زندگی سیاسی امام همام سبط اکبر رسول خدا (ص) همانند دیگر امامان راستین تشیع از آن چه درتاريخ آمده است مستثنا نیست ؛ او که آیینه تمام‌نمای نبوی و علوی بعد از امیر مؤمنان (ع) است ، دوران کودکی خود را در آغوش پرمهر پیامبر و دامان پاک فاطمه اطهر (ع) به سر برد و سپس در کانون ولایت علوی پرورش یافت و ادبار و اقبال دنیا و دنیاپرستان را لمس کرد و مظهر اسمای حسنای الهی گردید ، لیکن بنی‌امیه ستمی بسیار، به گستردگی تاریخ بر او روا داشتند و از هیچ‌گونه اتهام و تهاجمی کوتاهی نکردند و دورازانتظار نبود، چراکه معاویه و ابوسفیان مخالفت با پیامبر و اهل بیتش را برخود فرض و واجب می‌دانستند و همواره تهاجم نظامی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بر ضد خاندان رسالت را در دستور کار خود داشتند. همچنین چهره‌هایي كه نماد زر و زور و تزویر بودند این حرکت را ادامه می‌دادند ، از آن جمله است ماجراهای احد ، احزاب ، صفین ، فدک ، از بین بردن حقوق موالیان اهل بیت (ع) و خود آن‌ها ، تخریب و انهدام مایملک پناهندگان به حضرت مجتبی (ع) همچون عبدالله بن ابی سرح (توسط ابن زیاد) ، به شهادت رساندن حجری عدی و دیگر یاران گران ‌قدر اهل بیت (ع) و ... که همگی گواه روشن برمطالب بالاست.

آری ، او می‌داند که پاسخ شمشیر را با شمشیر و جواب حیله و نیرنگ را با تدبیر باید داد و از این رو آن مصلح بزرگ ، در دوره‌ امامت خویش همواره می‌کوشید تا صحابه و یاران واقعی اسلام را حفظ کند و بنیه قوی اقتصادی جهت بقای امامت راستین پی‌ریزی نماید و در فشارهای سیاسی- اقتصادی حکام بنی امیه موالیان را یاری دهد و در دراز مدت ، فرهنگ اصیل اسلامی را جایگزین تحریفات بنی امیّه نماید و مدینه پیامبر را بار دیگر مهد علم و فضیلت و پناهگاه تشنه کامان فرهنگ غنی و ارزشمند اسلام گرداند و سیاست خودکامانه‌ حاکمان شام و بنی‌امیه را در اداره امور دین و دنیای مردم تبیین کند و امت اسلامی را از حقوق خویش آگاه سازد.

حاکمان بنی‌امیه با این که زمام حکومت شام و عراق را در دست داشتند، لیکن از برخورد اصلاحی امام مجتبی (ع) سخت وحشت داشتند و کم‌تر روزی بود که نیروهای اطلاعاتی آنان، اوضاع واحوال آن حضرت را گزارش نکنند و مزاحمت به وجود نیاورند که سرانجام هم نتوانستند تحملش کنند و به شهادتش رسانیدند.

صلح قهرمانانه امام حسن (ع) با معاویه

پژوهش درباره زندگی معصومان علیهم السلام ضروری است ؛ زیرا اقیانوس بی کران فضایل و معارف آنان مناسب ترین الگو برای همگان ، به ویژه مسلمانان است. «الگوپذیری و قهرمان گرایی» در وجود انسان نهادینه شده و همه مردم همواره دنبال سمبل ها هستند. بی تردید رهبران الهی و امامان علیهم السلام به عنوان تندیس همه خوبی ها، قهرمانان موفق برای چگونه بودن، چگونه زیستن و چگونه مردن هستند. همه ابعاد شخصیّت معصومان علیهم السلام بایسته پژوهش است؛ ولی برخی از فرازهای زندگی آنان، از ویژگی برخوردار است؛ از این رو صاحبان اندیشه، نخبگان و نظریه پردازان ، بیشتر همان ویژگی را مورد تحلیل قرار می دهند.

یکی از موضوعات شایان پژوهش، صلح قهرمانانه امام حسن علیه السلام با معاویه است که این بخش از زندگی او، مورد توجه فرهیختگان قرار گرفته است. شماری، صلح امام حسن علیه السلام را ستوده و او را قهرمان صلح و زندگی مسالمت آمیز خوانده اند و برخی دیگر بر صلح آن حضرت خُرده گرفته اند! صاحب این قلم اين موضوع را به طورمستقل درفصل سوم كتاب خود با عنوان "دوران حیات پر تلاطم امام حسن(ع)" مورد بحث و تأكيد قرارداده و لزوم آن را با توجه به نقدها و تحليل ها ؛ تبيين و شايسته پاسخ دانسته است. علاقمندان می توانند با مراجعه به کتابیادشده این بحث را به طورجامع در آن کتاب دنبال و مطالعه نمایند.[1]      

در این اثر 23 فراز از فرازهاي حساس و تأثيرگذار زندگی پرفراز و نشيب آن امام همام مرور گردیده و ضمن پاسخ‌گویی به برخی از اتهامات و شبهات ، محورهای زیر نیز مورد بررسی  و واکاوی قرار گرفته است :

۱. چگونگی ساختار شخصیتی امام مجتبی (ع) (دوران کودکی ، نوجوانی و...) .

۲. مسئولیت‌های سنگین در دوران حاکمیت امیر مؤمنان.

۳. دوران پرماجرای امامت و خلافت ظاهری آن حضرت.

۴. انگیزه‌های صلح و بررسی مواد صلح‌نامه و پاسخ به بعضی شبهات و اشتباهات.

۵. دوران ده‌ساله پایانی عمر مبارک آن بزرگوار در مدینه منوره (جنگ سرد با حاکمان بنی‌امیّه) .

۶. تهاجم فرهنگی امویان و عباسیان و بررسی انگیزه‌های شیطانی آنان.

البته محورهاي مذكور درقالب فصول ذيل ارائه و مورد بحث و بررسي قرارگرفته اند:

فصل اول- ازتولد تا امامت

فصل دوم- ازامامت تا صلح با معاويه

فصل سوم-  ازصلح تا شهادت

مجددا تأكيد مي شود بررسی همه دوره های حیات امام حسن مجتبی(ع)، در این نوشتارکوتاه قابل ارائه نبوده است؛ اما آن چه ارائه شده است، نگاهی کوتاه به زندگي فردي و اجتماعي توأم با مسئوليت آن امام همام از تولد تا شهادت بوده است.

جان کلام این که؛ نخستین مظهر و نشانه کوثر که بر دامان پاک فاطمه  اطهر (س) پا به عرصه  گیتی نهاد امام حسن (ع) بود. نشانه ای ازتجلی مقدس ترین پدیده ای که از خجسته ترین پیوند برین انسانی، نصیب حضرت محمد (ص)، علی مرتضی (ع) و فاطمه زهرا (س) گردید. همان لؤلؤی که از برزخ دو اقیانوس نبوت و امامت به ظهورپیوست ومعجزه بزرگ « مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيانِ.  بَيْنَهُما بَرْزَخٌ لا يَبْغِيانِ. فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ. يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ »[2] را تجسم بخشید و کلام خدا درکلمه وجود چنین ظاهرشد. ازنیایی الهام گیر و پدری پیشوا ، وارثی برخاکیان وجلوه ای برافلاکیان پدیدآمد با وراثتی ابراهیمی، مقصدی محمدی، منهجی علوی، زهره ای زهرایی که عصای فرعون کوب موسی را دردست صلح آفرین عیسوی داشت و تندیس زنده اخلاق قرآن بود و رایت جاودانگی اسلامی را در زندگی توأم با مجاهده و شکیبایی تضمین کرد.

سرشار شمیم اهل بیت آمده است

شادی به حریم اهل بیت آمده است

جوشان شده است چشمه فیض خدا

میلاد کریم اهل بیت آمده است

منابع:

1- مرتضی عاملی ، سید جعفر ، تحلیلی از زندگانی سیاسی امام حسن(ع) ، ترجمه : محمد سپهري ، ص 25 ، بوستان کتاب ، قم ، 1369.

2- امام حسن و امام حسین(ع) ، ص 26.  هدیه الهی ، مجله فرهنگ كوثر، دی ماه1376، شماره 10.  

3- افشار، اسدالله(1400)، دوران پر تلاطم حیات امام حسن"ع" ( تبیین 23 فراز از فرازهای حساس زندگی امام حسن مجتبی"ع"؛ از تولد تا امامت و از امامت تا صلح و شهادت) ، تهران:  مناره.

4- جعفریان، رسول( 1387)، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص120،موسسه انصاریان ، قم ، چاپ یازدهم.

5- المصطفوی ، حسن ، الامام المجتبی (ابو محمد حسن‌ بن علی "ع") ، مرکز نشر کتاب، قم.

6- ابراهیم حسن، حسن، تاریخ الاسلام(السیاسی و الدینی والثقافی و الاجتماعی)،چاپ هفتم، داراحیاء التراث العربی، بیروت.

7- آیتی، محمد ابراهیم و گرجی، ابوالقاسم ( 1361)، تاریخ پیامبر اسلام ، چاپ دوم ، انتشارات دانشگاه تهران.

8- حكيمى ، محمدرضا ، امام در عينيت جامعه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى.

9- على و فرزندانش ، ترجمه محمد على خليلى ، چاپ سوم ، تهران ، انتشارات بنگاه مطبوعاتى گوتنبرگ.

10- قائمى امیرى، على، درمكتب كریم اهل بیت، امام حسن مجتبى علیه السلام، ناشر: تهران، انتشارات امیرى.

پی‌نوشت:

[1] - افشار، اسدالله(1400)، دوران پر تلاطم حیات امام حسن"ع" ( تبیین 23 فراز از فرازهای حساس زندگی امام حسن مجتبی"ع"؛ از تولد تا امامت و از امامت تا صلح و شهادت) ، تهران:  مناره.

[2] - الرحمن / 19، 20 و 22( دو دريا (ى شور و شيرين) را روان ساخت كه به هم مى‌رسند. (اما) ميان آن دو فاصله‌اى قرار داد كه به هم تجاوز نكنند.  از هر دو (دريا)، مرواريد و مرجان بيرون مى‌آيد...)

دکتر اسدالله افشار

• دکتر اسدالله افشار

• امام حسن مجتبی

• الامام المجتبی

• امام حسن

• حسن مجتبی