ماه مبارک رمضان؛ فرصتی طلایی برای پرواز تا رهایی

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»،

ماه رمضان شد، مى و میخانه بر افتاد

عشق و طرب و باده، به وقت ‏سحر افتاد

افطار به می‌کرد برم پیر خرابات

گفتم که تو را روزه، به برگ و ثمر افتاد

با باده، وضو گیر که در مذهب رندان

در حضرت حق این عملت ‏بارور افتاد

خداوند حكيم انسان را آزاد ومختار آفريده، اختيار انتخاب خيروشر رابه او واگذار كرده وراه حق وباطل را به وسيله انبياءبراي او تعيين وروشن نموده است.كساني كه شرايط صحيح زندگي الهام گرفته ازفرامين حق تعالي را پذيرفته‏اند، در واقع به نداي فطرت ووجدان خويش پاسخ مثبت داده و از مكتب اصيل انبيا تبعيت نموده‏اند و خود را ازآزادي مطلق كه خوي و سرشت بهايم و انعام است، برحذر داشته و مفتخر به شرف و فضيلت تكاليف الهي مي‏گردند وپاي عهدنامه"الم اعهداليكم يا بني آدم ان لاتعبدواالشيطان انه لكم عدوّ مبين وان اعبدوني هذا صراط مستقيم"[1] را امضا كرده و به آن وفادارمي‏باشند.

ازآيات وروايات استفاده مي‏شود كه انسانهاي آزاده فقط بندگاني هستند كه خداپرست ومكلف به تكاليف آسماني‏اند، وبقيه ازفضيلت و شرافت انسانيت محروم مي‏باشند.يكي ازبرنامه‏هاي مترقي ومتعالي دين مبين اسلام كه ضامن سعادت دنيا وآخرت و تزكيه نفس واخلاق و بهداشت جسم مي‏باشد، روزه است. روزه يك موهبت بزرگ الهي است كه خداوند بربندگان خويش منّت نهاد و روزه را به عنوان يك فريضه برآن واجب نمود.

روزه عامل بازدارنده ازگناه وسركوب كننده نفس عصيانگراست. روزه دراصلاح نفس و تربيت آن وكنترل هواهاي نفساني و غرايز حيواني نقش اساسي و تعيين كننده‏اي دارد. با حلول ماه مبارك رمضان مسلمانان به تكاپومي‏افتند وخود را براي انجام اين فريضه الهي واين مهماني خدا آماده مي‏كنند و همه دوست دارند كه نهايت استفاده را از اين ماه پرفيض و بركت ببرند.  

ماه مبارک رمضان[2] ماه مهمانی معنوی و بندگی به درگاه خدایی است، کسانی از این فضیلت بیشترین بهره را می‌برند که این دعوت را لبیک گفته و با تکیه بر روحیه خود سازی قدم در مسیری می‌گذارند که رضایت الهی و خیر و برکت را بهره می‌گیرند.

انجام وظایف شرعی در ماه مبارک رمضان موجب تقویت جنبه روحانی و معنوی مؤمنانی است که خود را در برابر وسوسه‌های نفسانی و شیطانی ایمن می‌سازند و با باز بودن درگاه توبه در ماه مبارک رمضان برای بهبود اعمال و رفتار خود تلاش می‌کنند.

 آمد رمضان و روزه داری کردیم

 رودی ز دعا ، به سینه جاری کردیم

  لب های عطش تبار خود را با شوق

 با شبنم عشق ، آبیاری کردیم

رمضان ماه میهمانی خداوند است و قرآن کتاب هدایت بشریت در یکی از شب های قدرش نازل شده است. در این ماه درهای رحمت خداوند برای آمرزش گناهان انسانها باز است؛ روزه گرفتن در این ماه واجب و منظور از روزه گرفتن آن است که انسان برای اطاعت فرمان خدا، از اذان صبح تا مغرب، از چیزهایی که روزه را باطل می کند خودداری نماید؛ روزه مختص  به یک آئین و شریعت خاص نبوده بلکه از قبل  وجود داشته است؛ روزه از جهت فردی و اجتماعی دارای فوائد زیادی است از جمله: معنویات فرد را بالا می برد؛ اراده و ایمان فرد را تقویت می کند؛ صبرانسان را بالا می برد، بهداشت، سلامت جسمی، روحی و روانی فرد را  تامین می کند، خودسازی فردی، ایجاد اخلاص در افراد و ... نقش به سزایی را ایفا می نماید.

 روزه، برای اقتصاد جامعه مفید است و همچون سدی عظیم در مقابل اسراف ها و تبذیرهای انسانی در جامعه میباشد که مانع از شکاف و جدایی بین اقشار مختلف جامعه از لحاظ وضعیت اقتصادی گشته و یک مساوات و توازن خاص را در جامعه بین اقشار غنی و فقیر بر قرار می سازد؛ همچنین موجب می شود تا غنی ضمن اطلاع از وضعیت فقیر از او دستگیری نماید؛ روزه داری درس توحید و ولایت-پذیری را به افراد جامعه‌ می‌آموزد.[3]

 آمد رمضان و آسمان آبی شد

 شب های زمین ، دوباره مهتابی شد

هستی ، به نماز عاشقی قامت بست

عالَم ، غزل خجسته ی نابی شد

ماه مبارك رمضان؛ بهاردعا، مناجات و انتظار

در هیچ ماهی به اندازه ماه مبارک رمضان دعا، مناجات، ذکر و نمازهای مستحبی وارد نشده است. هر روز آن،دعایی خاص وهرشبش نماز و ذکری ویژه خود دارد. اما رمضان، بهارانتظارنیزهست؛ چراکه دردعاها و مناجات های این ماه به همان اندازه که روح بندگی وتضرع به درگاه خداوند و طلب آمرزش و رستگاری از اوموج می زند؛ روح انتظار و امید فرارسیدن دولت کریمه اهل بیت، علیهم السلام، نیزجاری است. با بررسی اجمالی اعمال ماه مبارک رمضان روشن می شودکه علاوه برتضرع وبندگی درپیشگاه خالق هستی دو موضوع دیگرنیزدرمجموع این اعمال موردتوجه جدی قرارگرفته است؛که عبارتنداز:۱- نقش امام و حجت الهی درجهان هستی؛ ۲- انتظاروآمادگی برای ظهوردولت کریمه اهل بیت،علیهم السلام.

ماه مبارك رمضان؛ ماه استثنایی برای اوج گرفتن

دل که هوای پروازمی‌کند، دل که بی‌تاب ماندن می‌شود،چشم‌ها که بهانه باریدن می‌گیرند، زبان که زمزمه نیایش می‌جوید، دست‌ها که تشنه قنوت دعا می‌شوند، نسیم رحمت ربانی وزیدن می‌گیرد. ابرهای فاصله کنارمی‌روند.دل اوج می‌گیرد.روح آسمانی انسان سبزمی‌شودو«رمضان»طلوع می‌کند.درروزهای با طراوت رمضان، خورشید مهربان‌تر می‌تابد. ملائک الهی برای شنیدن مناجات بندگان به زمین می‌آیند. دل، هوای عرش می‌کند بی‌خود از خود. قلب می‌تپدنه برای زندگی، برای اوج گرفتن،کندن، کندن از زمین، پرواز، رهایی.

و «رمضان قطعه‌ای ازبهشت است درجهنم سوزان دنیای مادی.»یک ماه استثنایی، فرصتی طلایی برای ابرازشوق بندگی خالق یکتا. رمضان، «فصل شکفتن»است. موعد عروج. معراج تاخدا. پله‌های فاصله را طی کردن. الهی شدن و رنگ و بوی خدا گرفتن. رمضان«شهر الله» است…، ماه ضیافت الهی.

قرآن، قلب ماه رمضان

ماه مبارك رمضان، ماه تولّد قرآن، ماه اُنس با قرآن، ماه بهار قرآن، و ماه شناخت و بهره‏برداري فكري و عملي از قرآن فرا مي‏رسد. ماهي كه درشب قدرآن، قلب پيامبر اكرم(ص) همه قرآن را از امين وحي، فرا گرفت و قرآن از لوح محفوظ بر قلب وسيع و نوراني بزرگ‏ترين پيامبران منعكس شد، ماهي كه همه ما با روزه گرفتن و عبادت و مناجات و دعا، با زمينه‏سازي وآمادگي معنوي به استقبال دريافت قرآن مي‏رويم، ومي‏خواهيم درپرتوآثارپربركت روزه خالص، و عبادت‏ها و دعاهاي همراه آن، رابطه خود را با قرآن   نزديك تر كنيم، و تصميم بگيريم كه خط رابط ما با قرآن همواره استوارتر و محكم‏ترگردد. قرآن، روح ماه رمضان است كه دركالبد آن دميده شده، وارزش و عظمت آن را چند برابركرده است. قرآن، قلب ماه رمضان است،كه بدون اين قلب وضربان آن، جوهره حقيقت در رگ‏هاي حيات معنوي روزه داران به جريان نمي‏افتد، قرآن بهاردل‏ها، وماه رمضان، بهارقرآن است.[4]

رمضان«ماه قرآن»است. ماه بهارقرآن ونزول آن. «انا انزلناه فی لیله القدر…». سی روزبهانه‌ای است برای هرروزحداقل یک جزءخواندن قرآن.کلمات الهی را با حنجره پاک خواندن و به گوش جان شنیدن و به کار بستن. سخن خدا شنیدن و با اوسخن گفتن. رمضان ماه «دعا و نیایش»است. رمضان ماه «بندگی» است و خودسازی؛ تقویت روح و جسم. پاکسازی جان، تصفیه باطن، تطهیرقلب، تمرین اطاعت،تقویت اراده،تجربه عبودیت و غلبه برشهوت‌ها.

ماه مبارك رمضان ماه «امساک»

رمضان ماه«امساک» است؛امساک«شکم»ازخوردن وآشامیدن. امساک «چشم» از نگاه‌های حرام و شهوت‌بار. امساک «زبان»ازدروغ، غیبت،تهمت،ناسزا، لغویات و… امساک«گوش»ازشنیدن نارواها و حرام‌ها.امساک«دست وپا»ازتعدی وتجاوزبه حقوق دیگران. باید دست دیگران را گرفتن، به یاری آنها برخاستن وقدم به راه خیر نهادن. وامساک «قلب وذهن» ازپرداختن به غیرمحبوب،خالص شدن. و رمضان «فرصتی است استثنایی»:برای «دل»که درچشمه زلال طاعت وبندگی شست‌وشو یابد. برای «قلب»که با یاد حضرت دوست صفا گیرد.برای«نفس»که با کمند«تقوا»مهارشود. برای«بدن»که با امساک و پرهیزکاری ورزیده شود. برای«فکر»که به غیراو نپردازد. و برای«همه بندگان» که ازاین فرصت بی‌نظیر بهترین استفاده‌ها راببرند.

ماه مبارك رمضان؛ ماه محاسبه

آیت اللّه جوادی آملی، به نقل ازسید بن طاووس،دانشمند بزرگ اسلامی،درباره بزرگ داشت ماه مبارک رمضان فرموده اند:«عده ای اول سالشان فروردین است که تلاش می کنند لباس نودربر کنند،مثل درخت ها که اول سالشان فروردین است ولباس های نووتازه به تن می کنند.اول سال یک کشاورز،اول پاییزاست که درآمد مزرعه را حساب می کند. تاجری که کارگاه تولیدی دارد،اول سال را درفرصت دیگری تعیین می کند، ولی آن ها که اهل سیرو سلوک اند،اول سالشان ماه مبارک رمضان است.آن ها به حساب رسی خود می پردازند که ماه رمضان گذشته،چه درجه ای ازمعنویت داشته و امسال چه درجه ای دارند؟ ماه مبارک رمضان،برای سالکان کوی دوست،ماه محاسبه است». [5]

ماه مبارك رمضان، ماه بلوغ انسان

رمضان، صفحه لاهوتی ملاقات است؛ صفحه ای که دردفترزندگی بندگان، سالی، یک ماه گشوده می ماند. صفحه ای که در متن آن، عطش بندگی حاکمیت دارد و اوج پادشاهی را ساجدانه ترین استغاثه می داند. رمضان، ماه بلوغ انسان درپیکره معرفت است و معرفت، همان کلید مقدسی است که ورود به حریم رمضان را اذن می دهد. دری را گشوده اند به وسعت دامنه اجابت! سفره ای را گسترده اند به بی کرانگی یک دعوت عاشقانه. سلامی را منتظر نشسته اند به نیازمندی یک بنده؛ یک عبد ضعیف؛ یک عاشقِ مسکین؛ یک من و یک توِ محتاج! رخصت داده اند به نجیبانه ترین نگاه معصومی که پناهی جز این آستان غنی نیافته است![6]

آنان که صاحب تأمل وتدبرند،به‌خوبی می‌دانندکه رمضان،فرصت به دست آوردن آرزوها ونیل به همة آمال است،حتی آرزوها وامیال دنیایی!درفواید روزه بنگرید؛می‌بینید که حتی جسم آدمی ازبرکت روزه‌داری به عافیت وسلامت می‌رسد،چه برسد به روح که بهترین فرصت پروازورسیدن اوست به قله‌های بلندمرتبة معنویت...

آنان که اهل طاعتند ـ چه زاهدانه وکاسب‌کارانه، ‌وچه عاشقانه ـ روزها وشب‌های رمضان راقدر می‌دانند و... وچه سود و برکتی بالاترازاین که به سودای بهشت یا وصال دوست،اهل تسبیح وعبادت شوی وخوابت، عبادت، نفس‌هایت،‌تسبیح، و هرترنم ذکرت ثوابی مضاعف باشد؟

رمضان، بازدارندة جوان ازگناه است وصوم» فرصت اجتناب ازگناه واندیشة زدودن آن ازدل رافراهم می‌سازد. تمرین خویشتن‌داری وخودداری ازمیل به خواسته‌های دنیایی(حتی مشروع آن ـ این توان را به آدمی می‌بخشد که ازسهم جسم،اندکی بکاهد و به روح بیشتر بپردازد، حاصل این مبارزه و جهاد با نفس، تقویت اراده و رهایی ازسلطة هوس‌ها وخواهش‌های دنیایی است. نتیجة دیگراین ممارست وتمرین معنوی، صفا وپاکی دل است. آن‌جا که حرف دل پیش می‌اید،کلمات دل‌انگیز می‌شود،دل می‌برد وبه جان طراوتی دیگرمی‌بخشد...

نوجوان و جوانی که لوح وجودش سپید و دوراز تاریکی‌ها و سیاهی‌های دنیایی است، ممکن است جاذبة زرق و برق‌های زندگی رنگارنگ وپوشالی امروز،چشمانش راخیره کرده و او را در میان وسوسه‌ها و انگیزه‌های نفسانی، سردرگم وحیران نگه داشته باشد،این روزها می‌تواند عزم را جزم کرده،تصمیم جانانه‌ای برای رهایی همیشگی‌اش ازاین قید و بندها بگیرد وسپری ازمصونیت،آرامش ورستگاری در برابرآتش شهوت ووسوسه‌های شیطانی برای خود تدارک ببیند.

دراین حال است که آیینة جانش آماده می‌شود تا پرتوی ازانوارالهی را بنمایاند وسینه‌اش سینای تجلی محبت دوست گردد.

رمضان فرصت فراهمی است برای هم‌نشینی بادوست وهمزبانی با او؛که آرزوی دیرینه عاشقان است:

        هم‌نفس بادوست بودن یک نفس                          آرزوی عاشقان این است وبس

رسول گرامی اسلام،‌به همة ما این مژده راداده است که "دعائکم فیه مستجاب". وقتی که دوست، قول پاسخ دادن به خواسته‌های معنوی وهم‌زبانی با ما را داده، چگونه می‌توان ازاین فرصت چشم پوشید و این لحظه‌های سرشارازرستگاری را ازدست داد؟

در ماه مبارك رمضان،می‌توان با تدبروتأمل، ‌عالمی دیگرساخت وازخود،آدمی دیگر؛ هرچند شاعر شیرین سخن، حافظ شیرازی فرموده است:

        آدمی درعالم خاکی نمی‌آید به دست                  عالمی دیگربباید ساخت و زنوآدمی!

جان کلام

بدیهی است فضائل و ثواب هایی که برای ماه مبارک رمضان و روزه داری ذکر شده و به برخی از آن ها اشاره شد، از آنِ کسانی است که حقیقت آن را درک کنند و به محتوای آن عمل و در گفتار و کردار به کار گیرند و به آن ها جامه عمل بپوشانند. چنان در روایات اسلامی برای روزه داری آدابی ذکر شده و کسانی که صرفاً تلاوت قرآن می کنند، ولی به آیات و احکام آن عمل نمی کنند و یا آن که از روزه داری تنها رنج گرسنگی و تشنگی را می کشند و بوسیله گناه، تأثیر روزه را از بین می برند و ماه مبارک رمضان و فضای معنوی آن تأثیری بر اشخاصی بر جای نمی گذارد، مورد نکوهش قرار گرفته اند.

چنان که پیامبر اکرم(ص) به زنی که با زبان روزه کنیز خود را دشنام می داد فرمود: چگونه روزه داری و حال آن که کنیزت را دشنام می دهی؟! روزه فقط خودداری از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه خداوند آن را علاوه بر این دو، مانع کارها و سخنان زشت که روزه را بی اثر می کنند قرار داده است، چه اندکند روزه داران و چه بسیارند کسانی که گرسنگی می کشند.»[7]

حضرت امام سجاد(ع) در دعای حلول ماه رمضان به درگاه خداوند عرض می کند: به وسیله روزه این ماه یاریمان ده تا اندام های خود را از معاصی تو نگه داریم و آن ها را به کارهایی گیریم که خشنودی تو را فراهم آورد، تا با گوش هایمان سخنان بیهوده نشنویم و با چشمانمان به لهو و لعب نشتابیم و تا دستمانمان را به سوی حرام نگشاییم و با پاهایمان به سوی آن چه منع شده ره نسپاریم و تا شکمهایمان جز آن چه را تو حلال کرده ای درخودجای ندهد و زبان هایمان جزبه آن چه توخبرداده ای وبیان فرموده ای گویانشود... .»[8]

بنابراین، در ماه مبارک باید تمام اعضا و جوارح را از حرام دور نگه داشت و با اخلاص، توکل و توسل از اهل بیت(ع) و عمل به دستورها و احکام قرآن کریم و دوری از گناهان، انجام توبه نصوح و واقعی، عبادت، شب زنده داری، درک فضیلت شب قدر و... فضیلت ماه مبارک رمضان را درک کرد و از آن در راستای رسیدن به کمال حرکت کرد و باید در این ماه به گونه ای خودسازی کرد که با اتمام ماه مبارک تأثیر و فواید آن در روح و جان افراد باقی باشد و اثر آن تا ماه رمضان سال بعد ماندگار باشد.[9]

عزیزان روزه دار؛ با فرا رسیدن ماه رمضان، ماهی که قلب‌ها را با نور ایمان روشن می‌کند و روح‌ها را با عطر معنویت سرشار، احساس می‌کنم که فرصتی بی‌نظیر پیش روی ما قرار دارد تا در کنار هم، سفری را آغاز کنیم به سوی خودشناسی و خداشناسی. بیاییم در این ماه پربرکت، دست به دست هم دهیم و با قدم‌هایی استوار در مسیری قدم بگذاریم که هر گامش، ما را یک قدم به خالق مهربانمان نزدیک‌تر می‌کند. امیدوارم این ماه برای ما سرآغازی باشد برای دستیابی به معنویتی عمیق‌تر و شادی‌هایی که از دل ایمان سرچشمه می‌گیرند.

در این ماه مهمانی خدا، برایتان روزهایی پر از برکت و شب‌هایی آکنده از نورانیت آرزومندم و این ماه مبارک رمضان 1445ه. ق(1402شمسی) را به روزه داران کوی حضرت عشق تبریک و تهنیت می گویم. التماس دعا

پی‌نوشت:

[1] - سوره يس / 60 و 61.

[2] - «رمضان» در لغت از «رمضاء» به معناى شدت حرارت گرفته شده و به معناى سوزانیدن مى‏باشد. چون در این ماه گناهان انسان بخشیده مى‏شود، به این ماه مبارک رمضان گفته‏اند. پیامبر اکرم(ص) مى‏فرماید: «انما سمى الرمضان لانه یرمض الذنوب؛ ماه رمضان به این نام خوانده شده است، زیرا گناهان را مى‏سوزاند.» رمضان نام یکى از ماه‏هاى قمرى و تنها ماه قمرى است که نامش در قرآن آمده است و یکى از چهار ماهى است که خداوند متعال جنگ را در آن حرام کرده است.(مگر جنبه دفاع داشته باشد.) در این ماه کتاب‏هاى آسمانى قرآن‏کریم، انجیل، تورات، صحف و زبور نازل شده است. این ماه در روایات اسلامى ماه خدا و میهمانى امت پیامبر اکرم(ص) خوانده شده و خداوند متعال از بندگان خود در این ماه در نهایت کرامت و مهربانى پذیرایى مى‏کند؛

[3] - نگار رشیدی؛ فاطمه و محمد کریم پزشکپور. ماه مبارک رمضان از منظر دین مبین اسلام. کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی، 1393.

[4] - امام باقر(ع) فرمود: «لِكُلِّ شي‏ءٍ رَبيعٌ و رَبيعُ القُرآنِ شَهرُ رَمَضان: براي هرچيز بهاري است، وبهارقرآن ماه رمضان است.» (علامه مجلسي، بحارالانوار، ج96، ص386) و اميرمؤمنان علي(ع) در شأن قرآن فرمود: «وَ تَفَقَّهُوا فِيهِ فَاِنَّهُ رَبيعُ الْقُلوبِ؛ در قرآن بينديشيد كه بهار قلب‏هاست.»(سيّد رضي، نهج البلاغه، خطبه110 ) و نيز بايد توجّه داشت كه مطابق فرموده امام صادق(ع):«وَ قَلْبُ شَهْرِرَمَضان لَيْلَةُ الْقَدْرِ:شب قدر،قلب ماه رمضان است.»(علامه مجلسي، بحارالانوار، ج96، ص386)

[5] - اخوی؛ ابراهیم. هلال رهایی،گلبرگ ،آبان 1382، شماره 44.

[6] -زارع؛ محبوبه. رخصت بندگی، اشارات، شهریور1386، شماره 100 .   

[7] - الکافی، همان، ج 4، ص 87.

[8] - الصحیفة السجادیة، امام سجاد(ع) ص 186، دفتر نشر الهادی، قم.

[9] - فضیلت ماه مبارک رمضان. مجله پاسدار اسلام: آبان 1383، شماره 275.

دکتر اسدالله افشار

• دکتر اسدالله افشار

• ماه رمضان

• افطار

• انتخاب

• ماه مبارك رمضان

• مناجات

• بلوغ انسان

• ماه مهمانی