راه رمضانی شدن

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»، ماه رمضان، بهارقرآن است. این بدان معنا نیست که تنها قرآن چون دراین ماه نازل شده است مورد تکریم و احترام قرارگیرد و چندین ختم قرآن داشته باشیم؛ بلکه بدان معناست که در مدرسه رمضان، هر کسی می‌بایست خود را بسازد وآموزش و پرورش ببیند. خداوند دو دوره آموزشی یکی در طول عمرآدمی و دیگری در هرسال زندگی برگزار می‌کند. شرایط ورود به این دوره های کوتاه مدت متفاوت است.در یکی که خصوصی و شخصی تر و هر ساله برگزار می شود، جز شرط بلوغ و توانایی جسمی، هیچ شرط دیگری مطرح نمی باشد. در دومی شرایط کمی سخت تراست و مسئله استطاعت از جهات مختلف مطرح است و جنبه آموزشی آن فراگیرتر و مباحث آن اجتماعی ترمی باشد. نخستین دوره آموزشی کوتاه مدت درهرماه رمضان برگزار می شود ودوره دیگردرمراسم وکنگره جهانی حج برقرار می‌گردد. هدف در هر دو دوره، مسئله تقوای الهی به دوشکل فردی و اجتماعی است. آنچه در پی می آید بایسته های قرآنی ماه رمضان و ضرورت توجه به مفاهیم قرآن دراین ماه است که با هم آن را از نظرمی گذرانیم.

مهجوریت زدایی از قرآن

ماه رمضان که آن را بهار قرآن نام نهاده‌اند از آن به ربیع القرآن یاد می کنند، ماه مهجوریت زدایی از قرآن می‌باشد. شخص می بایست دراین دوره کوتاه مدت آموزشی و پرورشی شرایط را به گونه ای فراهم آورد تا از همه برنامه های آن سربلند و موفق بیرون آید. اگرکسی بخواهد قوانین راهنمایی ورانندگی را به عنوان نمونه ازمهجوریت به درآورد، می بایست آن را به درستی بیاموزد ودررانندگی خویش به کارگیرد.هرکسی که بخواهد گواهی نامه راهنمایی ورانندگی رادراختیارداشته باشد، می بایست نخست درکلاس های آموزشی کوتاه مدتی که از سوی نهادهای خاص برگزارمی شود شرکت کرده و آن را به درستی بیاموزد و امتحان دهد. هرگاه از آزمون آن سربلند بیرون آمد، در همان دوره کوتاه مدت می بایست در کلاس های عملی رانندگی شرکت کند و با  بهره گیری از قوانین آموخته، رانندگی کند و نشان دهد که تا چه اندازه می تواند راننده خوبی باشد. پس ازبرگزاری آزمون و موفقیت دراین دوره است که گواهی نامه رانندگی به وی داده می شود.

هرمومنی، نیزدراین کلاس‌های رمضانی نشان می‌دهد که تا چه اندازه از تقوای الهی و فطری برخوردار می‌باشد و با تمرین علمی و عملی و آموزش و پرورش مستقیمی که در ضیافت الهی برگزارمی شود و بسیاری از شرایط ویژه برای هر روزه داری فراهم می آید، -  به دلیل آن که دست های شیطان و پاهای یاران و یاوران  وی در بند می شود- می تواند همانند  یک کارآموز در کلاس های راهنمایی از  تابلوهای خاص و امکانات و جاده ها و راه های ویژه بهره گیرد.

دراین دوره است که زمینه رشد و تعالی آموزشی و پرورشی برای هر کسی فراهم می آید و می تواند پس از گذراندن آزمون به عنوان مؤمن وارد جامعه ایمانی و قرآنی و امت اسلامی شود. همان گونه که پس از پایان دوره موقت وآزمایش ها و آزمون ها و صدور گواهینامه رانندگی، شخص می تواند وارد جرگه رانندگان شود و خود به تنهایی درجاده های گوناگون خطرساز براند و نشان دهد که در کلاس های رانندگی چه آموخته است؛ هم چنین هرانسان رمضانی می بایست پس از پایان یک ماه رمضانی وگرفتن گواهی نامه «لعلکم تتقون»، وارد جرگه امت شود. این بدان معناست که ازاین پس آن چه در دوره کوتاه مدت به شکل علمی و عملی آموخته است می بایست در سرتاسر زندگی خویش مراعات کند. هرگاه راننده ای از عمل به قوانین و انجام آن خودداری کند، برای خود و دیگران خطرساز می شود، هم چنین هرکسی که در دوره رمضانی، آن چه را آموخته در پس ازآن عمل نکند، برای خود و امت اسلامی خطرسازخواهد بود. مهجوریت زدایی ازقوانین رانندگی به معنای عمل و پای بندی بدان است. هم چنین مهجوریت زدایی از قرآن نیز عمل به قرآن و مفاهیم و آموزه های آن می باشد.

اگر قرآن درزمانی که بسیاری از مردمانش حافظ قرآن بوده اند، سخن ازمهجوریت قرآن می کند، به این معناست که قرآن درزندگی ورفتار مردم راه نیافته بود.دانستن و در حافظه داشتن مقررات و قوانین رانندگی بی آنکه آن را در عمل مراعات کنند،  به معنای مهجوریت قوانین و مقررات رانندگی است، هم چنین بی توجهی به مفاهیم و آموزه های قرآن در زندگی به معنای مهجوریت قرآن می باشد.

از این رو لازم است که هردانش آموزو کارآموزرمضانی درماه رمضان بیاموزدکه چه مقررات و قوانین انسان سازی درآیات قرآنی موجود است ودرعمل،آن راتحت شرایط ویژه رمضانی به کارگیرد و سپس در جاده های پرخطرماه های دیگرسال نشان دهد که در ماه رمضان چه آموخته است.

قرآن، کتاب راهنمای زندگی

قرآن،کتاب راهنمای زندگی است و مفاهیم و آموزه های آن نیز این گونه می باشند. مشکل جامعه ما این است که تنها قرآن و آموزه های آن را یاد می گیریم و در عمل آن را به کار نمی بندیم. بسیاری از مفاهیم قرآنی را  نمی شناسیم و حتی درفرصت رمضانی به خود اجازه نمی دهیم تا وقت بیش تری برای آن بگذاریم و آن ها را بیاموزیم و در زندگی خویش به کار بندیم و مشکلات گوناگون مادی و معنوی و نیز دنیوی واخروی خود را بدان حل و فصل کنیم.

اگرقرآن کتاب درمان وشفای انسان است واگرکتاب راهنمای زندگی به سوی سعادت وخوشبختی است، چرا به آن به دیده یک کتاب مفید و سازنده نمی نگریم و از آن به درستی درس زندگی نمی آموزیم؟

اگرچه دانشمندان و اندیشمندان جامعه ما به عنوان نخبگان، مسئول این معنا هستندکه مفاهیم قرآنی را استخراج و به شکل ساده در اختیارگروه های مختلف سنی و علمی جامعه بگذارند و با عینی و ملموس سازی آن در جامعه، مشکلات و گرفتاری های شخصی و اجتماعی مردم را حل و فصل کنند، ولی هریک از رمضانی‌ها نیز مکلف و موظف هستند تا هرآن چه را می دانند عمل کنند و هر مفهوم آشنای قرآنی را در زندگی روزمره خویش به کار بندند.

راه رمضانی شدن

هر فردی درکلاس آموزش رمضان می‌بایست درکنارآموزش وپرورش وتهذیب نفس بیاموزدکه انسان چگونه می تواند به آرامش وآسایش دست یابد ومشکلات فردی وروحی خویش راحل وفصل کند.

به نظرمی رسد که راه رمضانی شدن و بهره گیری درست از شرایط ویژه و اختصاصی این ماه بزرگ قرآنی آن است که مفاهیم قرآنی را بشناسیم و در توسعه همه جانبه آن مشارکت کنیم و آن را در عمل به کارگیریم و خود را براساس آن تربیت کنیم تا پس ازقبولی درماه رمضان، در طول سال ازآن بهره گیریم وکم ترچه کنیم چه کنیم(؟) داشته باشیم.[1]

ماه مبارك رمضان،کلاسی برای آزمودن فضائل اخلاقی

ماه خیر و برکت، ماه نزول رحمت، ماه میهمانی و ضیافت الهی،  بار دیگر ما را به یک فضای معنوی غیرقابل وصفی می کشاند، فضایی آکنده از عشق  به خدا، و دنیایی از صفا و صمیمیت که  یک ماه به طول می‌انجامد. اینجاست که بر همه لازم است که قدر این ضیافت را بدانند و پیشاپیش خود را برای ورود به این میهمانی آماده کنند، خداپرستان می دانند که این ضیافت با دیگر میهمانی ها فرق دارد. در این جا میزبان خالق یکتا است و انبیاء الهی پذیرایی کنندگان و فرشتگان، خدمتگزاران این خوان هستند. در این میهمانی فرشتگان پیوسته برموحدان سلام گفته و  با کشیدن بالهای خود  برروزه داران، گناه میهمانان را از بین می‌برند و پاک می کنند. برای این میهمانی درآتش وخشم خداوندی بسته، در بهشت و رحمت پروردگار باز و دست شیاطین و خناسان و وسوسه گران غل و زنجیرشده است.این ضیافت در نگاه پیامبر(ص) آنقدر مهم است که درآخرین جمعه شعبان مردم را به آمادگی های لازم برای ورود به ماه خدا فرامی خواند.پیامبردرعظمت وحرمت این ماه عزیزدرجمع حاظران نمازجمعه چنین فرمود: "ولا یکونن شهررمضان عندکم کفیره من الشهور فان له عندالله حرمه و فضلاً علی سایر الشهور: نباید در نظر شما، ماه رمضان و دیگر ماه ها یکسان باشد، چون این ماه نزد خدا حرمت و فضیلت والاتری نسبت به دیگر ماه ها دارد."[2]

دراین ماه باید تمام اعضا و جوارح ما روزه دار باشد، و با ادب خاص خود وارد این میهمانی بی مانند بشویم. نه دست خطا کند و نه پا و نه چشم وگوش.

دراین ضیافت فقط و فقط ازپروردگار پیروی خواهد شد نه از شیطان یا هوای نفس همه چیزباید تغییر یابد، تا با فضای رمضان، رمضانی شویم. پیامبرو معصومین برای بهره جستن از این فیض بزرگ سخنان و رهنمون های بسیارارزشمند، زیبا ودلنشینی برای ما به یادگارگذاشته اند که به بررسی بخشی ازآنها می پردازیم.

آداب مهمانی خدا

شاید برخی چنین فکرکنندکه میهمانی خدا فقط دراین خلاصه می شود که یک روزه دارهمراه دیگر روزه داران در وقت سحربه امساک پرداخته و در پایان روز به افطاربپردازد، و همین مسئله همه ساله تکرار می‌شود. اما این به تنهایی هرگزکافی نیست چرا که هدف این نبوده که مسلمانان فقط چند ساعتی ازروز و چند روزی از سال ازخوردن و آشامیدن خودداری کنند بلکه در این یک ماه باید جهاد کنند، جهادی پی گیر و تلاشی مستمردر راستای تهذیب نفس و اصلاح خویش. این یک ماه کلاس آموزش و تمرین آموخته ها است.کلاسی برای آزمودن فضائل اخلاقی و تلاش برای ترک رذائل شیطانی و ضداخلاقی، که ازجمله این فضائل است:

1- کنترل زبان

زبان نشانه عقل یا جهل انسان است و مایه عزت یاذلت اوست. ازاینرو در روایات و احادیث اسلامی در باره کنترل این موجود کوچک اما بسیار خطرناک هشدارهای فراوانی داده شده است. و از پیامبر«ص»روایات متعددی رسیده که فرموده اند: سلامتی و راحتی انسان در حبس و نگهداری زبان اوست.[3] ویا این که فرموده اند: تمام گرفتاری های انسان اززبان خودش است.[4] ویااین که امام رضا(ع) فرموده:سکوت وکنترل زبان نشانه دانایی است.[5] عبدالله ثقفی گوید: به پیامبرعرض کردم که بیشترین چیزی که برمن می ترسی چیست؟ پیامبر(ص) زبانش را به دست گرفته و فرمود: ازاین.[6] همچنین امیرمؤمنان(ع) در وصیتی که به فرزند خود محمد بن حنفیه داشت فرمود: زبان همانند سگ هار است. اگرآن را آزاد بگذاری تو را گاز خواهد گرفت. بسا براثرکلمه ای که انسان برزبان جاری می سازد، نعمتی را ازدست می دهد. پس برتوباد زبانت را که همانند طلا و نقره است حفظ و پنهان کن [7] ازاین روست که پیامبر(ص) با مهم شمردن این امر، درخطبه شعبانیه معروف خود در مدینه که درآخرماه شعبان ایراد فرمود،این چنین توصیه کرد: یعنی ای گروهی که خود را آماده ضیافت الهی نموده اید، زبانتان را دراین ماه کاملاً کنترل نمایید تا درمحضر پروردگارخطایی از او سر نزند.[8]

2- کنترل چشم

دومین موردی که میهمان باید دراین ضیافت الهی در نظرگرفته و رعایت کند،کنترل چشم است. پیامبر(ص) در باره رعایت این نکته می فرماید:وچشم خودرا فروپوشانید از آنچه که نگاه شما به آن روا نیست.[9] آری خداوند به بندگان چشم داده تا ببینند،اما نه این که بهرچیزوبهرکس نظرکنند. چشم داده است تا راه خود را بیابند،به غذای فکری وبدنی خویش خوب نظر بیفکنند و این دستوراوست که می فرماید:" فلینظرالانسان الی طعامه".[10]با این بیان می توان گفت یک نگاه واجب داریم و این همانست که گفته شد. دوم نگاه مستحب است که در روایات به آن اشاره شده است. چنانچه فرموده اند: نگاه کردن  به صورت علی بن ابی طالب ، پدر، مادر، عالم، برادر دینی، امام عادل، قرآن، و کعبه عبادت است.[11] و همچنین نگاه کردن به آب و طبیعت، و سبزه، گل و گیاه باعث زدوده شدن غم و غصه از انسان می شود.

نگاه سوم آن که از نظرشرع مقدس جایزنیست و آن نگاه به نامحرمان است و کنترل چشم در برابرآنها یکی از آداب و شرایط این میهمانی بزرگ است و قرآن مجید نیز درآیاتی تمام مسلمانان را  به این امر الهی فرا خوانده و مرد و زن را از نگاه های حرام و غیرشرعی  به یکدیگر برحذر داشته است.

 رسول خدا(ص)  می فرمایند: روزقیامت تمام چشم ها گریان است مگرسه چشم، چشمی که ازترس خدا گریه کند، چشمی که از نگاه به نامحرم فروپوشانده شود، چشمی که شب زنده دار باشد.[12]

3- کنترل شنوایی

همانگونه که دربین انسانها یک نظام حقوقی نسبت به یکدیگرحاکم است، بین اعضای یک انسان نیزحقوقی هست که می باید به آن حقوق حتماتوجه بشود. امام زین العابدین(ع) در رساله حقوق،ضمن پنجاه حقی که بریک فرد مطرح می فرماید برای نفس وزبان وشنوایی وبینایی و دست وپا وشکم وغیرآن حقوقی را بیان کرده است.حضرت درباره حقی که شنوایی برانسان دارد چنین فرموده:"وحق السمع تنزیهه عن سماع الغیبه: واما حق شنوایی این است که آن راازشنیدن غیبت و شنیدن هرآنچه که شنیدنش بر او حلال نیست، پاک و منزه ودورگردانی."[13]

بدون شک آن میزبانی که غیبت وآواز و صداهای محرک و مهیج قوای حیوانی انسان را تحریم کرده و به هیچ وجه حاضرنیست کسی را به حضورپذیردکه ازاین محرمات پرهیزننماید ویا در ماه رمضان بخواهد خود رابه این مسائل مشغول کند. پیامبربزرگواراسلام(ص) ضمن خطبه شعبانیه خود به سومین ادب از آداب این ضیافت الهی اشاره نموده می فرماید: خود را ازآنچه که شنیدنش برشما حلال وجایز نیست دور بدارید.[14]

4- کنترل خشم

غضب و خشم یکی از حالات بسیار زشت انسانی است که باعث حرکت روح حیوانی او می شود، گاهی این دخالت بحدی به پیش می‌آید که قوه عاقله وفکرسالم انسان را می پوشاند. بدین جهت گفته اندکه غضب جنونی است که یک مرتبه عارض می شود. وبسا که مرگ ناگهانی هم درپی داشته باشد. مرحوم نراقی در وصف خشم و غضب از حکما نقل کرده است که:کشتی که به گرداب افتاده وگرفتار موجهای عظیم و بادهای تندشده باشد، به نجات نزدیک تراست از کسی که شعله غضبش به التهاب آمده باشد.»[15]

البته ناگفته نماندکه دوغضب داریم یکی ناپسند ومذموم وآن حالتی است که انسان راازحد اعتدال بیرون برد،واما آن غضبی که اختیار و مهارش دردست انسان است و یا آن خشم برای رضای خدا و یا برای دفاع از حق از او صادرشود نه تنها اشکالی ندارد بلکه خشمی پسندیده است.

 امیرمؤمنان(ع) فرمود: هیچگاه پیامبر(ص) برای دنیا به خشم نمی آمد، اما هرگاه از برای حق به خشم می‌آمد، احدی را  نمی شناخت و غضبش آرام نمی گرفت تاحق رایاری کند.[16]

و اخبار و احادیث فراوانی در مذمت خشم ناپسند وارد شده وهمه آنها دلالت براین دارند که ایمان را فاسد می گرداند چنانکه سرکه عسل را فاسد می کند.[17]  امام جعفر صادق(ع) می فرماید: غضب، دل مرد دانا را هلاک می کند، وکسی که مالک قوه غضب خود نباشد مالک عقل خود نیز نیست.[18] پس دراین ماهی که افتخارحضوروشرکت درمیهمانی رب الأرباب راداریم باید علاوه برکنترل چشم وگوش وزبان بر خشم خود نیزمسلط باشیم.امام رضا(ع) درسخنی درباره فضیلت ماه رمضان چنین فرموده است: هرکه درماه رمضان خشم خود را فرونشاند خداوند خشم وغضب خود را درباره اش درروز قیامت فرو می نشاند.[19]

5- پرهیزازمحرمات

بسیاری ازگرفتاری های مردم دراثر نداشتن تقوای الهی وترس ازخداونددر روزقیامت است. ازاینرو به دام بسیاری از گناهان از جمله روی آوردن به محرمات می افتند. بی پرده باید گفت که درحال حاضرکسی نیست که با حرامهای خداوند آشنایی نداشته باشد مگرآن جاهل بی خبری که این دسته هم بسیار اندک می باشند، اما غالب مردم هم موارد حرام را می دانند و هم ازتأثیر لقمه حرام درزندگی آگاه اند. و هیچ عاملی به اندازه تقوا و پرهیزکاری نمی تواند انسان راازاقبال بر محرمات باز دارد. ودرماه رمضان درماه ضیافت الهی هرچه تقوای یک روزه دار بیشترشد ازمحرمات فاصله خواهد گرفت.

در گفتگویی که امام صادق با مفضل بن عمر داشت درست برهمین نکته تکیه کرده و به او چنین فرمود: کم بودن عمل ولی همراه با تقوا بهترازعمل بسیار ولی تهی از تقوا است.گوید سؤال کردم: این چگونه ممکن است که عمل بسیارباشد اما تقوا دربین نباشد. حضرت درپاسخ فرمود: آری نمونه اش همانند کسی است که همسایه را اطعام می کند و  به آنها ارفاق می نماید ودیگران را به خانه اش دعوت می کند، اما درکنار چنین کارهایی اگر دری ازحرام بر او بازشد وارد آن می شود و این معنای عمل بدون تقوی است. ودرمقابل کسی که عملی اندک دارد اما اگردری ازحرام به رویش بازشد، هرگزوارد آن نخواهد شد.[20]

و ماه رمضان ماهی است که خدای می خواهد بندگانش  با چشمی پاک و دلی پاک تر به سوی او روی آورند، موحدان و روزه داران با اجتناب از محرمات دراین ماه پرفیض و رحمت برای همیشه ازحرام فاصله بگیرند.[21]

ابوسعید خدری از پیامبر(ص) نقل کرده که فرمود: هر بنده ای که ماه رمضان رادرک کند، پس اگر روزها را روزه بدارد و آزارش به دیگران نرسد و چشم خود را از نامحرمان پوشاند، و از آن چه که خداوند براو حرام کرده پرهیزنماید، خداوند بهشت را براو واجب می گرداند.[22]

پی‌نوشت:

[1] - شریفی؛ رضا.  بایسته های قرآنی ماه رمضان، روزنامه کیهان: 5 شهریور ماه  ۱۳۸۸.

[2] - شیخ صدوق. فضائل الأشهرالثلاثه؛ ص95. فَضائلُ الأشهُر الثّلاثة، شهرُ رَجَب، شهرُ شَعبان، شهرُ رَمَضان (فضیلت‌های ماه‌های سه‌گانه رجب، شعبان، رمضان) کتابی عربی حاوی روایاتی از رسول خدا(ص) و ائمه معصومین در فضیلت ماه رجب، شعبان و رمضان نوشته شیخ صدوق (م.۳۸۱ق) است. این کتاب شامل سه کتاب به نام‌های: «فضائل شهر رجب»، «فضائل شهر شعبان» و «فضائل شهر رمضان» است. شیخ صدوق در این کتاب به مستحبات و اعمال این سه ماه نیز اشاره دارد. شیخ صدوق، در مواردی از این کتاب‌ها به طور مستقل نام برده، ولی این سه کتاب، به دلیل کتابت همراه با هم، به نام «فضائل الأشهر الثلاثة» مشهور شده و به عنوان یک کتاب مطرح گردیده است.

[3] - طبسی نجفی؛ شیخ محمد رضا. ذرایع البیان؛ ج 1 ، ص 6. بی نا، چاپ سوم، ویرایش اول، قم، ۱۳۹۸ق.

[4] - همان.

[5] - همان.

[6] - همان؛ ص 8.

[7] - شیخ مفید.  الاختصاص، ص 223. المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.

الإختصاص کتابی به زبان عربی و مجموعه‌ای متنوع از احادیث معصومان(ع) در حوزه عقاید، سیره و تاریخ، حکمت و اندرز، اخلاق و آداب، فضایل اهل بیت و نقایص مخالفان آنان، معجزات و کرامات. درباره نویسنده کتاب، اختلاف نظر هست و از شیخ مفید، جعفر بن حسین المؤمن و أبو علی عمران به‌عنوان نویسنده نام برده‌اند. برخی، این کتاب را به نویسنده‌ای ناشناخته منتسب کرده‌اند. در این میان شهرت انتساب الاختصاص به شیخ مفید از دیگران بیشتر است.

[8] - فضائل الاشهر الثلاثه؛ ص77.

[9] - همان.

[10] - سوره عبس / 24.

[11] - قمی؛ شیخ عباس. مستدرك سفینه البحار، ج 2 ،ص596. بتحقيق و تصحيح حسن‌بن علي النمازي. جامعه مدرسين حوزه علميه قم، دفتر انتشارات اسلامي. 1377( 1418ه.ق)

[12] - علامه مجلسی.  بحارالأنوار ج 104 ص35.

[13] - ذرایع البیان؛ ص 206.

[14] - فضائل الأشهر الثلاثه؛ ص77.

[15] - معراج السعاده؛ ص 77.

[16] - همان.

[17] - همان.

[18] - همان.

[19] - فضائل الأشهر الثلاثه ص97.

[20] - - سفینه البحار ج 1 ص244.

[21] - طبسی؛ محمد جواد. آداب رمضان، روزنامه کیهان، ۱۳۸۳/۰۷/۲۳.

[22] - فضائل الأشهر الثلاثه؛ ص103.

دکتر اسدالله افشار

• دکتر اسدالله افشار

• ماه رمضان

• بهارقرآن

• مدرسه رمضان

• رمضانی شدن

• ماه مبارك رمضان

• مهمانی خدا

• کنترل زبان

• کنترل چشم

• کنترل خشم

• پرهیزازمحرمات