به بهانه رزمایش دریایی مشترک ایران، روسیه و چین در آب‌های دریای عمان و سواحل چابهار

برگزاری رزمایش‌های مشترک؛ پیام‌ها و اهداف

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»، رزمایش دریایی مشترک ایران، روسیه و چین در آب‌های دریای عمان و سواحل چابهار که با عنوان «کمربند امنیتی 2024»،‌ از سه‌شنبه22 اسفند ماه سالجاری آغاز شده بود در روز جمعه 25 اسفند به پایان رساندند که نشان‌دهنده تقویت اتحاد سه‌جانبه در میان پویایی‌های ژئوپلیتیک جهانی است.

حفاظت از فعالیت‌های اقتصادی دریایی»، هدف غایی رزمایش 4روزه‌ای بود که با مشارکت و حضور نمایندگان 8 کشور در آب‌های جنوب کشورمان برگزار شد.[1]

هدف از برگزاری این رزمایش مشترک «تحکیم امنیت و مبانی آن در منطقه»، «گسترش همکاری‌های چند جانبه» میان کشورهای شرکت‌کننده و نشان‌دادن حُسن نیت و توانایی این کشورها در حمایت مشترک از صلح جهانی، «امنیت دریایی»[2] و «ایجاد جامعه دریایی با آینده‌ای مشترک» بود.

علاوه برموارد یادشده،«تقویت امنیت تجارت دریایی بین‌المللی»،«مقابله بادزدی و تروریسم دریایی»، «اقدامات بشردوستانه»، «تبادل اطلاعات در حوزه امداد و نجات دریایی» و تبادل تجربیات عملیاتی و تاکتیکی از دیگر اهداف این مانور آبی بودند.[3]

این رزمایش که بر عملیات امنیتی دریایی از جمله نجات کشتی‌های تجاری ربوده شده متمرکز بود، شاهد مشارکت تیم‌های عملیات ویژه چین و ایران در کنار ناوشکن موشک‌های هدایت ‌شونده ارتش آزادی‌بخش خلق بود که نشان‌دهنده همکاری نظامی عمیق‌تر بین سه کشور می باشد.

مانورهای دریایی مشترک با دقت سازماندهی شده بودند تا توانایی های دریایی ترکیبی چین، ایران و روسیه را نشان دهند که طیف وسیعی از فعالیت ها از عملیات جستجو و نجات تا مانورهای رزمی را در بر می گرفت.

این رزمایش‌ها با برخورداری از سامانه‌های موشکی پیشرفته و کشتی‌های جنگی جدید، پیام روشنی را به غرب و بازیگران منطقه درباره آمادگی سه‌گانه برای حفاظت از منافع خود و اعمال نفوذ خود در کریدورهای حیاتی دریایی ارسال نمود.

تحلیل گران این رزمایش سه کشوری را اقدامی استراتژیک برای ایجاد یک ائتلاف نظامی می‌دانند که قادر به موازنه کردن سلطه دریایی غرب، به ویژه در مواجهه با افزایش تنش‌ها در منطقه خلیج فارس و آب‌های بین‌المللی گسترده‌تر است.

همکاری چین، ایران و روسیه در حوزه تمرین‌های نظامی بر تمایل متقابل برای تقویت امنیت دریایی و در عین حال به چالش کشیدن ساختارهای قدرت جهانی موجود تأکید می‌کند.

با ترکیب نیروهای دریایی و هوانوردی خود در این رزمایش ها، این سه کشور نه تنها توان نظامی خود را به نمایش می گذارند، بلکه حس همبستگی را در برابر تهدیدات مشترک تقویت می کنند.

خلیج عمان که یک آبراه حیاتی برای حمل و نقل جهانی نفت است، به عنوان یک انتخاب استراتژیک ظاهر می شود.

  برای انجام چنین تمرین‌هایی، از این طریق بر قصد این سه کشور برای ایفای نقش محوری در پویایی امنیت منطقه‌ای و مسیرهای تجارت دریایی جهانی تأکید می‌شود.

تکمیل مانورهای دریایی مشترک چین، ایران و روسیه در خلیج عمان به طور غیرقابل انکاری مخاطرات ژئوپلیتیکی در منطقه را تقویت کرده و به طور بالقوه محاسبات روابط بین المللی و مشارکت های امنیتی را تغییر داده است.

این همکاری منعکس کننده روند گسترده تری از اتحادهای استراتژیک است که درپاسخ به تغییرقدرت جهانی،  با توجه به پیامدهایی که بسیار فراتر از مجاورت رزمایش ها می باشد و گسترش می یابد، شکل می گیرد.

با تداوم تنش‌ها و واکنش جامعه جهانی به این نمایش وحدت و قدرت، پتانسیل تغییر درگیری‌های نظامی و استراتژی‌های دیپلماتیک بزرگ است و آینده‌ای را نشان می‌دهد که در آن ائتلاف‌های نظامی چند قطبی به طور فزاینده‌ای شرایط را در آب‌های بین‌المللی دیکته می‌کنند.

پس از پایان این گونه رزمایش های هدفدار دارای پیام، جهان به شدت به دنبال تشخیص الگوهای در حال توسعه همکاری و رقابت است که چشم اندازهای ژئوپلیتیکی آینده را شکل خواهد داد.

موضع راهبردی چین، ایران و روسیه از طریق چنین رزمایش‌های نظامی نه تنها نقش فردی آنها را در صحنه جهانی بازتعریف می‌کند، بلکه باعث ارزیابی مجدد اتحادها و دکترین‌های امنیتی موجود می‌شود و لحظه مهمی را در روابط بین‌الملل معاصر رقم می‌زند.[4]

این رزمایش همچنین ابعاد دیگری از توانایی‌ها و ظرفیت‌های دفاعی و امنیت‌ساز جمهوری اسلامی ایران را برای منطقه و جهان آشکار ساخت.

تحلیل گران با توجه به رزمایش دریایی ایران، روسیه و چین اظهار داشته اند که این همکاری نظامی میان 3 کشور مذکور پیامی روشن و چالش‌برانگیز برای دولت آمریکا ارسال می‌کند و به عنوان نشانه‌ای قابل توجه از ظهور ائتلاف نظامی جدید میان تهران، پکن و مسکو در رویارویی با اقدامات دولت آمریکا و سیاست‌های آن در منطقه و جهان تلقی می‌شود. این رزمایش مشترک نشان می‌دهد چین و روسیه به عنوان 2 قدرت بزرگ جهانی از ایران و توافق هسته‌ای پس از خروج آمریکا از آن حمایت می‌کنند. هر 3 کشور ایران، روسیه و چین به دلیل منازعات در برخی پرونده‌ها، با تحریم‌های آمریکا روبه‌رو هستند و اقدامات تنبیهی فزاینده آمریکا مستلزم هماهنگی سه‌جانبه میان این کشورهاست که این هماهنگی به سطح نظامی رسیده است و این 3 قدرت با برگزاری مانوری توانمندی‌ها و قابلیت‌های نظامی‌شان را در منطقه‌ای حیاتی و حساس به نمایش می‌گذارند.

البته از این نکته مهم و کلیدی در تحلیل ها نیز نباید غفلت شود که در شرایط حساس منطقه غرب آسیا و خاورمیانه؛ این آمریکا است که با یارکشی از برخی متحدانش به دنبال ایجاد موازنه‌ای در به دست گرفتن امنیت خلیج‌فارس و دریای عمان بوده و هست و به هیچ وجه حاضر نیست در این منطقه بازنده باشد.  به بیان دیگر آمریکا خواهان آن است نظم پیشین امنیتی در خلیج‌فارس و همچنین دریای عمان را با به میدان آوردن متحدانش به نفع خود برهم زند؛ نظمی که در آن نقش محوری ایران، تغییر کند و در نتیجه حضور ائتلاف دریایی مورد حمایت آمریکا، کفه سیاسی و نظامی  به نفع آمریکا سنگین‌تر شود. با این حال خلیج‌فارس و دریای عمان صرفا آن طور که آمریکا می‌خواست به آرایش امنیتی و سیاسی دست پیدا نکرد. حضور روسیه و چین در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان در کنار ایران برای آمریکا قابل هضم نیست.

نکته قابل توجه اینکه اخیرا در گزارش سالانه ارائه شده از سوی نهادهای اطلاعاتی آمریکا به کنگره آمریکا بر قدرت فزاینده ایران،روسیه و چین که توان درهم شکستن برتری شکننده امریکا را دارد تاکید شده بود. در این گزارش نهادهای اطلاعاتی آمریکا اعتراف کرده اند که تحریم‌ها نه تنها نتوانسته این سه کشور را به زانو درآورد بلکه موجب تقویت اتحاد مثلثی آنها نیز شده است.[5] دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا تلویحا اعتراف کردند؛ حمایت از تجزیه‌طلبان و تروریست‌ها علیه ایران، کمک مالی و تسلیحاتی به اوکراین در جنگ با روسیه و تحریک تایوان علیه چین بخشی از تلاش‌ برای تهدید امنیت ملی و تمامیت ارضی این سه کشور بوده که عقیم مانده است.[6]

رزمایش اخیردریایی مشترک ایران، روسیه و چین را باید واکنشی به تحرکات آمریکا و متحدانش به‌ویژه در منطقه غرب آسیا دانست. این رزمایش و دیگر رزمایش های در این سطح میدانی نشان می دهد که آمریکا در هدفش برای منزوی سازی ایران تحت لوای تروریسم اقتصادی، موفقیتی نداشته است. اقدامات آمریکا علیه ایران نتوانسته است ایران را حتی در صحنه نظامی هم مرعوب کند و ایران برای تأمین امنیت خود و منطقه با کشورهای مهم اشتراک مساعی دارد. در سال‌های اخیر مقامات نیروهای دریایی روسیه و چین سفرهای بیشتری به ایران داشته‌اند و به نظر می رسد این روابط منجر به شکل گیری ائتلاف های جدید در منطقه خلیج فارس و عمان و پدید آمدن الگوهای جدید امنیت دریایی در منطقه خواهد شد.[7]

جان کلام این که؛ برگزاری این گونه رزمایش ها بدان معنا است که امنیت منطقه می تواند به دور از دخالت خارجی در دست کشورهای منطقه باشد و ایران، روسیه و چین بر تقویت همکاری‌های خود برای مقابله با هرگونه تهدید علیه منطقه، تاکید می‌کنند.

پی‌نوشت:

[1] - حضور نمایندگانی از کشورهای عمان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، پاکستان و آفریقای جنوبی در این رزمایش، به نشانه اعتماد و اطمینان منطقه‌ای و جهانی به ظرفیت‌های ایران، روسیه و چین در تحقق امنیت دریانوردی و تجارت جهانی از سوی رسانه‌ها مورد توجه قرار گرفت.   

[2] - امنیت دریایی مسئله ای جمعی و جهانی است که متضمن زنجیره کسب ثروت و بهره مندی ملت ها از منافع دریاست. امنیت دریایی حاصل توجه کشورهای ساحلی به دریاهای پیرامونشان، آگاهی محیطی از دریا، تشکیل ائتلاف های هم افزا برای دستیابی به امنیت بسیط و فراگیر جمعی و ممانعت از ترتیبات امنیتی نامطلوب توسط دیگران است. قدرت دریایی پایدار و برخورداری از ناوگان نظامی توانمند، امنیت سواحل مناطق دریایی تحت حاکمیت و همچنین امنیت خطوط مواصلاتی دریایی و تجارت بین المللی را تضمین میکند. در غیر این صورت ناامنی دریایی تدریجا شکل گرفته و هزینه هایی را به ویژه به اقتصاد جهانی، تجارت دریایی و مناطق ساحلی تحمیل خواهد کرد.

[3] - امروزه بیش از 90 درصد تجارت جهانی و در حدود 65 درصد کل نفت جهان از طریق دریا منتقل میشود. جهانی شدن به واسطه ی حمل ارزان و اسان کانتینرها با کشتی های برابری میسر شده و اقیانوس هند نیمی از ترافیک کانتینری جهان را به خود اختصاص داده است. علاوه بر این 70 درصد کل ترافیک فراورده های نفتی در مسیر خود از خاورمیانه به اقیانوس آرام، از اقیاس هند عبور می کند. اقیانوس هند با وسعت 75 میلیون کیلومتر مربع سومین پهنه ی آبی بزرگ جهان است که نزدیک به 20 درصد از آبهای سطح کره زمین را پوشانده و حداقل 20 درصد کل مساحت اقیانوس های جهان را تحت پوشش قرار میدهد. این اقیانوس ارتباط دهنده اقیانوس آرام از طریق گذرگاه مجمع الجزایر مالی و اقیانوس اطلس به اقیانوس منجمد جنوبی از طریق کانال سوئز است، تا آنجا که آن را قلب اقیانوس ها نامیده اند. آلفرد ماهان، ژئواستراتژیست آمریکایی در کتاب معروف خود با عنوان "تاثیر نفوذ قدرت دریایی در تاریخ" در خصوص اهمیت این اقیانوس چنین میگوید: "هر کس بر اقیانوس هند کنترل داشته باشد بر آسیا فرمانروایی میکند."

4- Russia-China-Iran Solidarity Against Common Adversaries. Kayhan .ir. Translator: Asadollah Afshar. Publish Date : 17 March 2024 - 22:28

[5] - چین و روسیه با ایجاد نهادهایی چون «سازمان همکاری شانگهای» و «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» و همچنین طرح‌هایی چون «یک کمربند، یک جاده» به دنبال پی‌ریزی بنای معماری جدید برای جهان هستند و در این راستا کشورهایی مانند ایران نیز در چارچوب تأمین منافع ملی خود، به آنها می‌پیوندند. همچنین شدت گرفتن سیاست‌های تحریمی آمریکا و اروپا، سه کشور یادشده را بیش از پیش به هم نزدیک کرده است.

[6] - نورنیوز: شنبه 26 اسفند ساعت 08:16- شناسه خبر : 167670.  

[7] - رسالت؛ رضا. ائتلاف جدید دریایی با حضور ایران، روسیه و چین. ۱۰ دی ۱۳۹۸ | ۱۰:۰۰ کد : ۱۹۸۸۵۱۲.

دکتر اسدالله افشار

• دکتر اسدالله افشار

• رزمایش دریایی مشترک

• فعالیت‌های اقتصادی دریایی

• امنیت تجارت دریایی بین‌المللی

• تروریسم دریایی

• مانورهای دریایی مشترک

• چین ایران روسیه

• امنیت دریایی

• نیروهای دریایی و هوانوردی

• سازمان همکاری شانگهای

• اتحادیه اقتصادی اوراسیا