نگاهی اجمالی به خواسته‌های خود در ادعیه ماه مبارک رمضان

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»، ادعیه اسلامی[1]، دریایی ازمعارف بلنداست كه اززبان معصومین (علیهم‌السلام)دراین قالب بیان شده است. برای كسانی كه درپی ارتقای سطح خواسته‌های خویش از پیشگاه خدای متعالند، مناسب است كه در مضمون دعاها[2] دقت بیشتری كنند. دراین یادداشت سعی شده که نگاهی اجمالی به خواسته‌های خود در ادعیه ماه مبارک رمضان داشته باشیم.

1ـ آمرزش خواهی

ماه رمضان طبق روایات بسیار وادعیه، ماه آمرزش ومغفرت الهی است. به تناسب همین معنا بخش عمده‌ای از خواسته‌های ما در دعاها، طلب آمرزش ازدرگاه خداوند است و این كه از گناهان در گذرد و مبادا این ماه سپری شود و هم چنان بار گناهانِ نابخشوده برگردن ما سنگینی كند.

دعاهاى شب‌هاى دهه آخر ماه كه از جمله آنها اين دعاست كه شيخ كلينى در كتاب كافى از امام صادق عليه السّلام روايت كرده: كه در دهه آخر ماه رمضان در هر شب بخوان:" أَعُوذُ بِجَلالِ وَجْهِكَ الْكَرِيمِ أَنْ يَنْقَضِيَ عَنِّي شَهْرُ رَمَضَانَ أَوْ يَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَيْلَتِي هَذِهِ وَ لَكَ قِبَلِي ذَنْبٌ أَوْ تَبِعَةٌ تُعَذِّبُنِي عَلَيْهِ: پناه میآورم به عظمت ذات كريمت، از اينكه ماه رمضان از من سپرى شود، يا سپيده اين شب طلوع كند، و از سوى من نزد تو گناهى يا نتيجه كارى مانده باشد، كه مرا بر آن عذاب نمايى."

  2- حج و زیارت خانه خدا

انجام حج واعمال مناسك آن و تعظیم شعائر، زمینه‌ای برای شمول مغفرتِ الهی است. دردعاهای متعدد این ماه،توفیق زیارت خانه خداوحرم پیامبرخواسته شده است وچون شب‌های قدرطبق خواسته‌ها و عمل‌های ما ومشیت الهی،شب‌های تعیین سرنوشت ومقدّرات است،با اصرارازخدا خواسته شده كه در مقدّرات حتمی این ماه، نام‌مان راجزء زائران بیت الله الحرام ثبت كند. دردعای هرشب است:«... و أنْ تَجْعَلَ لی فی عامی هذاإلی بَیتِكَ الحرامِ سَبیلاًحِجَّهً مَبروره ...». دردعای هرشب است(پس ازدعای افتتاح): «... أن تَكْتُبَنی مِن حُجّاج بَیتكَ الحرامِ المَبرورُ حَجُّهم ...». دراعمال شب نوزدهم است:«اَللّهمَ اجْعَل فیما تَقْضی وتقدّرُ مِن الأمرِالمَحْتومِ ...». و موارد متعدد دیگرازجمله دعای پس ازافتتاح.

3ـ شهادت طلبی

ازارزش‌های مهم مكتبی، شهادت طلبی و آرزوی كشته شدن در راه خداست. امیرالمؤمنین (ع) هم سال‌ها درانتظارفوزشهادت بود. شهادت طلبی مرحله والای وارستگی ازتعلّقات دنیوی و دل‌بستگی به آخرت است. در اعمال مشترك ماه رمضان ازجمله در دعایی این خواسته مطرح است:

« وَاَسْئَلُکَ اَنْ تَجْعَلَ وَفاتى قَتْلاً فى سَبیلِکَ تَحْتَ رایَةِ نَبِیِّکَ مَعَ اَوْلِیاَّئِکَ: و از تو خواهم که مرگ مرا کشته شدن در راهت قرار دهى که در زیر پرچم پیغمبرت با دوستانت کشته شوم.» (دعای حضرت امام صادق علیه السلام در ماه رمضان/اصول کافی)

ازجمله دردعای دوازدهم ازاعمال شب‌های ماه رمضان بعدازدعای افتتاح می‌خوانیم: «اللهم ... و قتلا فی سبیلک فوفق لنا: خدایا شهادت در راه خود را نصیب ما بگردان.»( دعای افتتاح، مفاتیح الجنان و زیارت امام حسین علیه السلام/ کامل الزیارات ابن قولویه، ص 305)

«مولای فان ادرکت ایامک الظاهره و اعلامک الباهره فها انا عبدک المتصرف بین امرک و نهیک ارجو به الشهاده بین یدیک و الفوز لدیک: مولا و سرور من اگر من ایام ظهور تو را درک کردم و خداوند به من توفیق داد تا در دوران ظهور با تو باشم اوامر و نواهی تو را مطیع خواهم بود و از خداوند می خواهم تا مرا با تو شهید گرداند و به این طریق به فوز و رستگاری برسم.» ( زیارت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه در سرداب مقدسه / محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج 102، ص 116)

«اللهم اسئلک من الشهاده اقسطها: خداوندا من از تو می خواهم تا برترین شهادت ها را نصیب من کنی.»        ( صحیفه السجادیه/ ص 439)

«اللهم ... ارزقنی الشهاده بین یدیه حتی القاک و انت عنی راض:  خدایا   به ما توفیق شهادت در رکاب حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه را عطا کن تا به ملاقات تو آیم در حالی که تو از من راضی باشی.»(دعا در روز عرفه، صحیفه السجادیه، ص 348)

«اللهم ... ارزقنا نصر دینک مع ولی هاد من اهل بیت نبیک و اجعلنا تحت رایته و فی زمره شهداء صادقین مقتولین فی سبیلک و علی نصره دینک: خدایا به ما توفیق ده که دین تو را یاری کنیم در حالی که با ولی و امامی از اهل بیت پیامبرت باشیم و ما را تحت فرمان و زیر پرچم حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه قرار ده و ما را از جمله شهدا قرار بده که به صدق و راستی در راه تو و در مبارزه با دشمنان تو قیام کرده و به شهادت رسیده اند.» ( دعای روز عید غدیر؛ سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ص 481)

«یا سیدی و مولای... فیا لیتنی کنت معکم فافوز فوزا عظیما: ای سرور و مولای من، ای کاش با تو در کربلا بودم و ازتو دفاع می کردم و با تو و یارانت شهید می شدم و به فوز عظیم و رستگاری ابدی دست می یافتم.»

(زیارت ناحیه مقدسه امام زمان علیه السلام؛ محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج 98، ص 313 و ص 321)

4ـ نجات ازدوزخ وورود به بهشت

درآخرت، سرانجامِ همه انسان ها روشن می‌شود. برنده كسی است كه با اعمالش، یا بابرخورداری از غفران الهی از عذاب نجات یابد و بهشتی شود. درخواست نجات از جهنّم و برائت ازآتش و هم چنین ورود به بهشت و برخورداری از انواع نعمت های الهی، ازخواسته‌های دیگرمطرح در دعاهای این ماه است. از جمله دردعای پس ازافتتاح می‌خوانیم: «و من ثمار مِنَ النّارِ فاكتُبْ لَنا وَ فی جَهنَّم فلا تَغُلَّنا...». در دعای پس از ابوحمزه ثمالی هم(یا عُدَّتی فی شِدَّتی...)این مضامین مطرح است.

ازارزش‌های مهم مكتبی، شهادت طلبی و آرزوی كشته شدن در راه خداست. امیرالمؤمنین (ع) هم سال‌ها در انتظار فوزشهادت بود. شهادت طلبی مرحله والای وارستگی ازتعلّقات دنیوی و دل‌بستگی به آخرت است.

5 ـ نعمت‌های دنیوی

اسلام، هم دنیای انسان را تأمین می‌كند و هم سعادت اخروی او را. در دعاهای این ماه، هم خواسته‌های معنوی و نیازهای اخروی مطرح است و هم خواسته‌های دنیوی و مادّی. و این جامعیت اسلام را می‌رساند. در دعای هرروز ماه «اللّهم اَدْخِل علی أهلِ القبور...»ازجمله خواسته‌های ما بی‌نیازی فقیران، سیری گرسنگان، پوشش بی‌جامگان، ادای قرض بدهكاران، گشایش برای گرفتاران، بازگشت غریبان، آزادی اسیران،اصلاح امور و شفای بیماری‌ها مطرح است. در دعای شب بیست وسوم نیز، دركنار حج و زیارت،  طول عمرو وسعت رزق خواسته شده است: « وَاجْعَل فیما تقضی وتُقّدر اَن تُطیلَ عُمری، تُوسِّعَ علی فی رِزقی». طول عمردرطاعت الهی و وسعت رزق ازراه حلال،ازبهترین خواسته‌های بندگان است.

6- توجه كردن به اوصاف خدا

این محور نه به عنوان یك خواسته،بلكه به صورت توجّه دادن به اوصاف خداوند، در بیشتردعاهای این ماه مطرح است. و درس توحید را ازادعیه منقوله می‌توان آموخت. دعای جوشن كبیر، سراسرنام‌های پروردگار و اوصاف اوست. دعای افتتاح، دعای ابوحمزه ثمالی،دعای سحرهای ماه رمضان «اللهُم إنّی اَسْئَلُكَ مِنْ بَهائِكَ...»،«الهی لا تُؤدِّبنْی بِعُقُوبَتِك...»، دعای ششم از اعمال هرشب و روزماه «یاذَا الّذی كانَ قبلَ كُلِّ شیء...»، دعای هرروز و بعد از هرنماز«یا علی یا عظیم...» و ده‌ها دعای دیگر، همه مبین اوصاف خداست و این كه او را چگونه باید بشناسیم هم چنین تسبیحات صدگانه پروردگار(دعایی با ده بخش كه هركدام حاوی ده بار«سبحانَ» است) ازجمله ادعیه‌ای است كه صفات خدا را می‌شناساند.

7ـ توجه به مقام اهل بیت عصمت وطهارت (علیهم‌السلام)

محوردیگری كه دردعاها مطرح است توجه دادن به مقام، فضیلت، جایگاه و نقش ائمه وعترت (ص)است. یادكردپیوسته و همه روزه آنان، نوعی تجدید عهد با «ولایت» و پیوند با «اهل بیت» است. در دعای افتتاح یكایك معصومین یاد می‌شوند. و نیزدر عمل سوم از اعمال روزه های ماه رمضان، یك به یك با القاب و مشخّصات و ویژگی‌های ائمه اطهارنام برده شده است. این بخش از ادعیه نیز، تقویت كننده مبانی اعتقادی امامت و ولایت را تحكیم می‌كند و پیوند روحی با آنان را استوارتر می‌سازد.

8 ـ مأنوس شدن با قرآن

ماه رمضان، ماه نزول قرآن است. به ویژه شب قدركه به تصریح سوره قدردراین شب، قرآن نازل شده است. در دعاها نیزبه این مضمون اشاره شده تا بندگان الهی به فضیلت ماه و وظایف عبادی در تلاوت كلام خدا بیشتر توجه كنند. دردعای«یا علی یا عظیم» آمده است:«الّذی أنزلتَ فیهِ القرآن ...». در دعای هر روزآمده است:«اللّهم هذا شهرُرمضان الّذی أنزلتَ فیه القرآن...». در چندین دعای شب اول رمضان، در دعای قرآن برسرگرفتن در شب‌های قدر «اَسْئَلُكَ بِكِتابِكَ المُنْزَل فیه» و موارد دیگر به این حقیقت اشاره شده است. باشدكه مؤمنان، با قرآن بیشتر مأنوس باشند وازفیض تلاوت و تدبّر بهره مند شوند.

فضیلت ذكرصلوات درماه مبارک رمضان

در رابطه با صلوات برپیامبر و اهل بیت ايشان تأکیدات فراوانی وارد شده است. معناى صلوات دادن بر رسول خدا(ص) آن است كه خدایا رحمتت را برپیامبر و آل پیامبر(ص) نازل فرما. وقتى این رحمت بر حضرت نازل شد به دیگران هم مى رسد چون او مجراى فیض ‍ است. در قیامت اعمال انسان را با یك واحد مخصوصى مى سنجند، نه با اجرام مادى و امثال آن در دنیا انسان اگرخواسته باشد متاع مادى را بسنجدآن را با یك ترازوى خاصّ مادّى توزین مى كند مثلاً درجه حرارت را با میزان مخصوص آن، شیى كیلویى را با كیلو، در مسائل ادبى اگر خواستند شعرى را بسنجند با یك وزن خاصى مى سنجند.

حال این سوال مطرح که اعمال ما را كه در قیامت با چه واحدى مى سنجند؟آیا اعمال ما رابا سنگ و متروعددورقم مى سنجند؟كه چقدرعبادت كردیم یا واحد وزن درقیامت چیزدیگرى است ؟ قرآن مى فرماید: "والوزن یومئذ الحق: درقیامت اعمال را با حق مى سنجند كه مشخص شود چه عملى حق داشت و چه عملى از حق بى بهره بود".(اعراف / 8) لذا در قرآن كریم وقتى سخن ازتوزین اعمال مطرح است مى فرماید: آنان كه اعمالشان سنگین است.اهل سعادتندوآنان كه اعمالشان سبك است،از سعادت محروم اند.یعنى این واحدراكه حق است عده اى دارند وعده اى ندارند.

دربیانات امیرالمؤمنین(ع)آمده است، چه این كه دربیان رسول الله(ص) هم رسیده است كه حضرتش فرمود: بنابراین درودهاى ما چیزى نیست كه حضرت (ص)ازآن به كمال برسند، اما براى خود ما یك تقربى است كه ما ازآن راه به كمال نائل مى شویم؛"زِنُوا قَبْلَ أنْ تُوزَنوا:روزى مى رسد كه انسانها را وزن مى كنندكه كدام انسان سبك وكدام انسان سنگین است.[3]

 كمال انسان به عقل و معارف عقلى اوست، خود را با یك میزانى كه خدا نازل كرده است بسنجد، با میزان قرآن كریم و با وزنى كه حق است. وتشخیص این كاركه انسان بفهمد روى حقیقت كارمى كند یا خیر، خیلى دشوار نیست .در سفینه البحاراز عیون اخبارالرضا چنین نقل مى كند: « امام رضا (ع) فرمود:هركس توانایى نداشته باشدكه كفاره گناهان خودرابدهد،پس باید برمحمد وآل او زیاد صلوات بفرستد؛به درستى كه صلوات گناهان رابه تمام معنا ازبین مى برد.»[4]

مفهوم خطبه حضرت رسول (ص) که فرمود در ماه مبارك رمضان هركس بیشتر بر من صلوات بفرستد خدا ترازوى او را سنگین مى كند این است که صلواتى را كه ما مى فرستیم ازطرف ما نسبت به حضرت كمالى عائد نمى شود. خداى سبحان كمالات لایق را به آن حضرت (ص) مرحمت كرد و مى كند، ما آن چیزى را كه از خداى سبحان مسئلت مى كنیم،بعنوان یك علت فاعلى وواسطه درفیض سبب خیرنخواهیم بود كه پیامبر(ص) بوسیله درودما كامل بشوند، بلكه بوسیله درود ما كمالاتشان ظاهرمى شود و علت فیاضه اش خداى سبحان است .ازما خیرى به آن حضرت (ص ) نمى رسد، چون هرچه ما داریم محصول تربیت ایشان است. مثل یك باغبانى كه در روزه عید دسته گلى از باغ صاحب باغ داده است ؟ ما به هركه برسیم ، گلهائى است كه بوستان رسول خدا - علیه آلاف التحیه والثناء - نصیب ما شده است ؛اگرهم یك دسته گلى مى چینیم و به حضرتش تقدیم مى كنیم از باغ او است . بنابراین درودهاى ما چیزى نیست كه حضرت (ص) از آن به كمال برسند، اما براى خود ما یك تقربى است كه ما ازآن راه به كمال نائل مى شویم. لذا على(ع) فرمود هرگاه حاجتى داشتید، دعائى كردید. چیزى ازخدا خواستید، همراه با آن یا بعدا صلوات برپیامبر(ص) را فراموش نكنید.[5] زیراصلوات برآن حضرت یك دعائى مستجاب است،وچون همراه صلوات حاجت خود را خواستید،خداى سبحان این چنین نیست كه یكى را برآورده كند ودیگرى را برآورده نكند؛ لذا گفتند اگرخواستید دعا كنید ازخداى سبحان درود بر پیامبر(ص) را مسئلت كنید تا در پرتواین صلوات كه یك دعائى است مستجاب، سائردعاها هم مستجاب بشود. لذا در برنامه هاى آموزنده امام سجاد (ع) كه مثل اعلاى نیایش و دعا را به ما مى آموزاند، در بسیارى از فرازهاى ادعیه ایشان صلوات بچشم مى خورد. هرمطلبى را كه آن حضرت از خدا مى خواهند قبل و بعدش صلوات است چون آن اول و این آخر را خداوند مستجاب    مى كند بین آن ها را هم مستجاب خواهد فرمود.این صلوات را كه خدا و ملائكه برپیامبر(ص) مى فرستند برمؤمنین هم مى فرستند این مؤمن چه مقامى دارد كه خداى سبحان براوصلوات مى فرستد.

در سوره مباركه احزاب آمده است که" هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَ كَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا: خدا وملائكه اوبرشما صلوات مى فرستند تا شما راازتاریكى ها به نورهدایت فرماید. " (احزاب/ 43)

مؤ من به جائى مى رسد كه خدا وملائكه او بروى صلوات مى فرستند،تا اورا نورانى كنند. اگركسى از این راه نورگرفت،هم راه خود را مى بیند وهم راه را به دیگران نشان مى دهد؛واگرازاین راه نور نگرفت، نه راه خود را مى بیند و نه مى تواند راهنماى دیگران باشد

مؤ من به جائى مى رسد كه خدا براو صلوات مى فرستد تا اورا به فضاى نور منتقل كند. خداوند بر شما صلوات مى فرستدوفرشتگان اونیز،تا شما را از ظلمت ها به نور بیرون بیاورند. معلوم مى شود صلوات خدا برمومنین یعنى نورانى كردن واگر این فیض قطع بشود وخدا بر كسى صلوات نفرستد، یعنى درظلمت ماندن . ما باید خود را با این معیار وزن كنیم. ببینیم از صلوات خدا بهره مى بریم یا خیر؟بدانیم هر جا كه لغزیدیم وگرفتارگناه شدیم درآن حال صلوات فرشتگان خدا نصیب ما نشده است؛وهر لحظه كه توفیق اطاعت وانجام تكالیف شرعى نصیب ما شد،ازاحكام وآداب عبادات كم و بیش به اسرارعبادات راه پیدا كردیم،بفهیم به اینكه صلوات خداوفرشتگان خداوفرشتگان خدا نصیب ما شده است. این مقام شامخ  مؤ من است كه مؤ من به جائى مى رسد كه خدا و ملائكه او بروى صلوات مى فرستند،تا او را نورانى كنند. اگركسى ازاین راه نورگرفت، هم راه خود را مى بیند و هم راه را به دیگران نشان مى دهد؛ و اگر ازاین راه نور نگرفت، نه راه خود رامى بیند و نه مى تواند راهنماى دیگران باشد.[6]پس بیاییم دراین ماه عزیزصلوات بسیار بر پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) بفرستیم تا ازفیض دنیا وآخرتی آن، برآورده شدن حوایج دنیایی، نجات از تاریکی ها و رسیدن به نور و سنگین شدن اعمالمان درقیامت بی نصیب نمانیم.

منابع:

1- ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغه، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۵-۱۳۸۷ق/۱۹۶۵-۱۹۶۷م، چاپ افست بیروت [بی تا].

2- ابن ابی حاتم، تفسیر قرآن العظیم، چاپ اسعد محمد طیب، صیدا، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۹م.

3- ابن أبي جمهور، محمد بن زين الدين‏، عوالي اللئالي العزيزيه في الأحاديث الدينيه، قم، دار سيد الشهداء للنشر، ۱۴۰۵ق.

4-ابن بابویه، علی بن حسین، الامامه و التبصره من الحیره، قم، ۱۳۶۳ش.

5- ابن سینا، حسین بن علی، التعلیقات، چاپ عبدالرحمان بدوی، قم ۱۴۰۴ق.

6- ابن شعبه حرانی، ابو محمد حسن، تحف العقول، مؤسسه النشر الاسلامي، ۱۴۰۴ق.

7- ابن طاووس، علی بن موسی، الامان من اخطار الاسفار و الازمان، قم، ۱۴۰۹ق.

8-ابن عربی، محمد بن علی، الفتوحات المکیه، بیروت: دارصادر، [بی تا].

9- ابن عطاءالله اسکندری، الحکم العطائیه، ضمن شرح الحکم العطائیه، از عبدالمجید شرنوبی، دمشق ۱۴۱۷ق/۱۹۹۷م.

10- ابن فهد حلی، احمد بن شمس الدین، عُدّه الداعی و نجاح الساعی، چاپ احمد موحدی قمی، قم: مکتبه الوجدانی، [بی تا].

11- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفا، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

12- افشار، اسدالله، فرصت پرواز، تهران: سفيرارد هال، 1391.

پی‌نوشت:

[1] - در متون دینی، دعا به عنوان یکی از راه‌های ارتباط با خدا و برترین عبادت‌ها تأکید و با تعابیری مانند سلاح مؤمن و نور آسمان و زمین توصیف شده است. برای دعا آداب و شرایطی از جمله خواندن خدا با اسماء الحسنی، طلب از پروردگار از سر بیم و امید و از روی تضرع و خشوع، شروع دعا با بسمله و حمد و صلوات، ذکر شده است. دعا به زمان و مکان خاصی محدود نشده ولی بعضی از زمان‌ها و برخی از مکان‌ها برای دعا کردن مناسب‌تر معرفی شده است. استجابت دعا در آیات و روایات به رعایت شروطی از جمله همسویی دل و زبان، انقطاع از غیر خدا و دعا همراه با استغفار و عمل صالح مشروط شده است. علی رغم وعده استجابت دعا از سوی خدا، گاه دعای انسان‌ها به دلائلی مانند لقمه حرام، ترک امر به معروف و نهی از منکر و قطع رحم مستجاب نمی‌شود.خداوند در قرآن دعاهایی از زبان پیامبران و بندگان صالح خود نقل کرده است که مفسران در مباحث کلامی به آنها استناد کرده‌اند. در جوامع حدیثی شیعه و سنی برای برخی ساعات روز و ماه‌های قمری دعاها و ذکرهای گوناگون قرآنی و غیرقرآنی نقل شده است که به آنها دعای مأثور گفته می‌شود؛ از جمله: دعای کمیل، دعای ندبه، دعای توسل، دعای عهد و دعای جوشن کبیر. واژه دعا و مشتقات آن ۲۱۵ بار در قرآن در معنای فراخواندن و دعوت به امری، پرستش و عبادت، درخواست چیزی از خدا، سخن و دعوی و پسرخوانده به‌کار رفته است. صلاه، قنوت، سؤال به‌معنای درخواست، ندا به‌معنای درخواست با صدای بلند، اَوّاه به‌معنای دعاکننده به خیر و بسیار تسبیح و ثناگو،لعن و نفرین به‌معنای دعا بر ضد کسی، بَهْل به‌معنای نفرین و مباهله به‌معنای لعنت کردن هر طرف بر دیگری، از دیگر واژگان قرآنی است که با معنای اصطلاحی دعا پیوند دارد.

[2] - دعا در قرآن و روایات به عنوان یکی از راه‌های ارتباط با خدا مورد تأکید قرار گرفته و برترین عبادت‌ها شمرده شده است. در آیه ۶۰ سوره غافر خداوند مردم را به دعا کردن امر می‌کند و نوید اجابت می‌دهد. در این آیه دعا نوعی عبادت محسوب شده و ترک‌کننده آن را از سر بزرگی‌طلبی بیم دوزخ و عذابی خوارکننده داده است. طبرسی آیه ۶۰ سوره غافر را از مهم‌ترین آیات قرآن در بیان ارزش دعا نزد خداوند و فضیلت انقطاع از خلق معرفی کرده است. علامه طباطبایی، آیه ۱۸۶ سوره بقره  را که درباره دعاست دربردارنده بهترین اسلوب و لطیف‌ترین معنا می‌داند و آن را براساس این که شامل نکاتی خاص است آیه‌ای منحصر به فرد می‌داند.(آلایة الوحیدة فی القران علی هذاالوصف) مفسران با استناد به این آیه و احادیثی که ذیل آن وارد شده است دعا را از سنخ عبادت دانسته‌اند و هر عبادتی را نیز دعا خوانده‌اند. دعا در بسیاری از آیات قرآن در سیاق اثبات توحید و نفی شرک آمده است. در این آیات از یک سو یادآوری می‌کند که انسان در گرفتاری‌ها، به صورت فطری یاد خدا می‌افتد و از سویی دیگر بر توانایی خداوند در برآوردن حاجات انسان‌ها و ناتوانی معبودان مشرکان در اجابت دعای بندگان، تأکید می‌کند. این برهان، یعنی فراموش کردن غیرخدا در سختی‌ها و تضرع به درگاه او، صریح‌ترین برهان بر یگانگی پروردگار دانسته شده است. در احادیث، دعا با تعابیری از جمله سلاح مؤمن، برترین عبادت، نور آسمان و زمین، کلید رحمت، رمز رستگاری، وسیله افزایش روزی و ابزار دفع بلا و سالم ماندن از شر شیطان توصیف شده است. امامان شیعه در روایات مردم را به دعا و تضرع به درگاه الهی تشویق می‌کردند.‌ این تشویق گاه به صورت عمومی و گاه به افراد خاصی دستور داده می‌شد.

[3] - قال على (ع):"زنوا انفسكم من قبل ان توزنوا وحاسبوها من قبل ان تحاسبوا و تنفسوا قبل ضیق الخناق و انقاد و اقبل عنف السیاق ."(نهج البلاغه/ خطبه 90)

[4] - سفینه البحار ج 5، ص 170.

[5] - بحار الانوار، ج 94، ص 54، و ج 2، ص 491، خبر 2-1 و ج 93، ص 316 -311. ثواب الاعمال؛ص 312.  كنز العمال؛ خبر 3988.

[6] - آیه الله جوادى آملى،اسرارعبادات،آیین رمضان؛ مناسبت ها، احکام، ادعیه وآداب، معاونت آموزش و تحقیقات بعثه مقام معظّم رهبرى.

دکتر اسدالله افشار