دعا؛ نیایش و اهمیت آن درماه مبارك رمضان

شب هجراست ودارم برفلك دست دعا‌امشب   

به غير ازمرگ حيرانم چه خواهم ازخداامشب

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»، روزها وشب‌های ماه مبارک رمضان بهترین ساعات مناجات باقاضی الحاجات است. این ماه دارای ویژگی‌های ممتازی است که یکی ازآنها دعا و نیایش است. دعا خط ارتباط است بين عابد و معبود، خطي كه وصل مي‌كند دل خاكستري بنده را به اصل و اساس خلقت و جلا مي‌بخشد درون انسان را، آنقد كه دل آينه مي‌شود و تجلي‌گاه نور وحدانيت. رسول خدا (ص) فرمود: درهاى آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده مى‏شود و تا آخرین شب آن بسته نخواهد شد.[1]

دلا  بسوز  كه  سوز  تو  كارها  بكند        

دعاي نيم شبي دفع  صد  بلا   بكند

در روایات آمده كه ماه رمضان؛ مخصوص اجابت دعا است. طبق فرمایش پیامبر اكرم(ص) دعاها در ماه مبارك مقبول است كه فرمودند: " و دعائكم فیه مستجاب." باید توجه داشت كه چه دعایى بكند و براى چه كسى، دعا در سطح بلند و براى همه باشد، اینطور نباشد كه تنها خودمان را دعا كنیم. بنگرید دعاى امام رضا(ع) را چقدر كریمانه است:«واغفرلمن فى مشارق الأرض ومغاربها من المؤمنین والمؤمنات:خدایا درمشرق و مغرب عالم هر كسى كه اهل ایمان است او را بیامرز.[2]

باز رسول مکرم اسلام(ص) در سخنرانی مهمی که درجمعه آخرماه شعبان درفضیلت ماه مبارک رمضان ایرادکردند، پس از بیان برخی ویژگی‌های خاص این ماه فرمودند: «دعائکم فیه مستجات فاسئلوا الله ربکم بنیات صادقه و قلوب طاهره»،یعنی دراین ماه دعای شما مورداجابت قرارمی‌گیرد پس با نیت‌هایی راستین ودل‌هایی پاک از پروردگارتان درخواست کنید.»(خطبه شعبانیه) ‌حال که دعا در این ماه  مقرون  به اجابت است بهتر است با دعا وآداب آن بیشتر آشنا شویم و نیایش خود را به اجابت  الهی نزدیک‌تر کنیم.

در اهمیت دعا همین بس که قرآن کریم آن را  مایه توجه  خداوند به بندگان معرفی  می‌کند. در سوره مبارکه  فرقان می‌خوانیم : " ‌ قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ ۖ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزَامًا: بگو: اگر دعایتان نباشد پروردگارم به شما ارجی ننهد، پس شما که [قاطعانه آیات خدا و پیامبرش را] تکذیب کردید، [کیفر این تکذیب برای همیشه] ملازم [شما] خواهد بود." [3]

و همچنین درآیه‌ای دیگربا فعل امرما را به دعا کردن دستورمی‌دهد:" وَ قَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ: و پروردگارتان گفت: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم، آنان که از عبادت من تکبّر ورزند، به زودی خوار و رسوا به دوزخ ."[4]

اهمیت دعا و نیایش

دعا،یکی ازقدرتمندترین ابزارهایی است که انسان‌ها ازدوران باستان تابه امروزبرای ایجادآرامش، خوشبختی و در امان ماندن از سختی‌ها و بلایا به آن متوسل می‌شوند. در فرهنگ‌ها و ادیان مختلف، دعا به‌عنوان پلی میان انسان و نیرویی برتر شناخته می‌شود که از طریق آن می‌توان به خواسته‌ها و نیازهای درونی دست یافت. یکی از راه‌های دستیابی به آرامش، دعا است. دعا کردن به افراد کمک می‌کند تا با تمرکز بر ارتباط با خدا یا نیرویی برتر، از دغدغه‌های روزمره دور شده و به یک حس عمیق از امنیت و آرامش دست یابند. دعا می‌تواند ابزاری برای بازتاب درونی و تفکر باشد؛ زمانی که انسان در برابر مشکلات زندگی قرار می‌گیرد، با دعا کردن نه تنها به دنبال کمک از نیروهای مافوق است، بلکه فرصتی برای تأمل در زندگی، درک مشکلات و یافتن راه‌حل‌ها نیز فراهم می‌آید. این عمل، به‌ویژه در مواقعی که افراد احساس ناتوانی و ضعف می‌کنند، می‌تواند قوت قلب و امید را به ارمغان آورد. به همین دلیل، دعا برای آرامش و خوشبختی در میان بسیاری از مردم جهان به یک عادت روزمره تبدیل شده است.

در لابه‌لای خیل کثیرروایات ائمه معصومین (ع) نیزبه طورفراوان روایاتی در اهمیت دعا و نیایش به چشم می‌خوردکه نظرکوتاه به  برخی ازآنان بیشتر ما را با اهمیت مناجات آشنا می‌کند.

1- امیرالمومنین علی(ع): «زیاددعاکن تا ازگزند شیطان محفوظ مانی.»[5]  ‌

2- رسول گرامی اسلام(ص):«ترک دعا گناه است.»[6]  ‌

3- ضمن چند روایت ازپیامبر اکرم(ص) ازدعا به مغزعبادت، سلاح مؤمن، ستون دین، نورآسمان‌ها و زمین و گرامی‌ترین چیزنزد خداوند تعبیرشده است.[7]

4- حضرت امام علی(ع):«دعا کلیدرستگاری وچراغ موفقیت است.»[8] ‌

5- امام صادق(ع) فرمود: « عنْ مُيَسِّرِ بْنِ عَبْدِ الْعَزِيزِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ لِي يَا مُيَسِّرُ ادْعُ وَ لَا تَقُلْ إِنَّ الْأَمْرَ قَدْ فُرِغَ مِنْهُ إِنَّ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْزِلَةً لَا تُنَالُ إِلَّا بِمَسْأَلَةٍ وَ لَوْ أَنَّ عَبْداً سَدَّ فَاهُ وَ لَمْ يَسْأَلْ‏ لَمْ يُعْطَ شَيْئاً فَسَلْ تُعْطَ يَا مُيَسِّرُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ بَابٍ يُقْرَعُ إِلَّا يُوشِكُ أَنْ يُفْتَحَ لِصَاحِبِهِ: امام صادق(ع) فرمود: ای میسر دعا کن و نگو کار از کار گذشته است، زیرا نزد خدای متعال جایگاهی هست که جز با دعا به آن نتوان رسید، اما اگر بنده‌ای دهان خود را ببندد و از خدا درخواست نکند، چیزی به او داده نمی‌شود پس دعا کن تا به تو ارزانی شود.ای میسر هیچ دری کوبیده نمی‌شود مگر اینکه روزی به روی کوبنده آن باز می‌شود.»[9]

آن دینى كه مى گوید سحردرنماز شب عده زیادى را دعا كن، حداقل چهل نفر، همان دین مى گوید روز به فكرحلّ كارچهل مؤمن هم باش، براى این كه وقتى مى گوید شب برخیز و دیگران را هم دعا كن، یعنى روز هم مواظب كارشان باش. این دین درس كرم به انسان مى آموزد كه دیگران مهمان سفره انسان باشند. ابوحمزه ثمالى از شاگردان خوب امام سجّاد(ع) بوده و عملا امام(ع) دردعاى معروف به ابوحمزه ثمالى به ما مى آموزندكه عرض كنیم: خدایا بزرگ و كوچك ما، زن و مرد، روستایى و شهرى ، دور و نزدیك، همه و همه را بیامرز.

روح عبادت؛ دعاست

همان طوركه درسطورفوق بيان گردد؛ پيامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند:«الدُّعاءُ مُخُّ العِبادَةِ ، و لا يَهلِكُ مَعَ الدُّعاءِ أحَدٌ دعا: مغز عبادت است و با وجود دعا هيچ كس هلاك نمى شود.»[10] دعا یعنى چه ؟یـعـنـى بـا خـداى مـتـعـال سـخـن گـفـتـن؛ در واقـع خـدا را نزدیك خود احساس كردن وحرف دل را با اودرمیان گذاشتن.دعا یا درخواست است، یا تمجید وتحمید است،یا اظهارمحبت و ارادت است؛ همه اینها دعاست. دعایكى ازمهمترین كارهاى یك بنده مؤ من و یك انسان طالب صلاح و نجات و نجاح است. دعا درتطهیر روح چنین نقشى دارد. بندگان خوب خدا همه كارهاى معمولىِ روزمرّه زندگى را هم با نیّت تقرب به خدا انجام مى دهند و مى توانند. بعضى هم هستند كه حتّى قـربـى تـریـن و عـبادى ترین كارهاـ مثل نماز ـ را نمى توانند براى خدا انجام دهند. بى اخلاصى،درد بزرگى براى انسان است. دعاروح اخلاص را درانسان مى دمد.

دعا نشان دهنده اعتقاد به مالکیت، ربوبیت، عزّت و قدرت الهى در عمل است.گرچه دعا در ظاهر درخواست رفع نیازهاى مادّى و معنوى است، ولى در واقع، اعتراف به بندگى، فقر و عجز انسان است. درست است که معمولاً دعا به شکل تکلّم الفاظ است؛ اما الفاظ از ما فى الضمیر حکایت مى‌کنند و خود از اصالتى برخوردار نمى‌باشند به عبارت دیگر، دعا امرى است قلبى و زبان فقط از آنچه در دل است حکایت مى‌کند. پس دعا باید از دل و جان انسان برآید. تلفّظ برخى کلمات با زبان، بدون هیچگونه توجّه قلبى، دعا به حساب نمى‌آید. بنابراین، دعا باید با خواست جدّى قلبى همراه باشد. روشن شد که حقیقت دعا چیزى جز عبادت نیست، بلکه بالاترین عبادت و به تعبیر حدیث شریف الدعامخ العباده دعا«مُخ» تمام عبادات است و اظهار بندگى در برابر مالکیت مطلق الهى. فایده حقیقى دعا نیز توجه به خدا و بندگى اوست. کمال انسان در این است که فقر خود را نسبت به خدا درک نماید و به این حقیقت اعتراف کند-« يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ  وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ: ای مردم! شمایید نیازمندان به خدا، و فقط خدا بی نیاز و ستوده است.»[11]-تا انسان نسبت به این واقعیت اعتراف نکند، فقر خود را به درستى نشناسد و به کمال انسانى نائل نمى‌شود.یکى از چیزهایى که موجب مى‌شود انسان به این معرفت نزدیک گردد یا معرفت او کامل شود دعاست. دعا خود عبادت است و تنها راه تکامل انسان نیز عبادت مى‌باشد.[12]

اگربخواهیم به نقل روایاتی که دراهمیت دعا ذکر شده بپردازیم نوشتارمان به درازا می‌کشد وشاید از حوصله مخاطبان وخوانندگان محترم نیزبه دورباشد. لذا به همین مقداراکتفا کرده و به بررسی آداب دعا می‌پردازیم.

آداب دعا وکیفیت وطریقه درست مناجات کردن

آداب دعا و کیفیت و طریقه درست مناجات کردن ازمباحث مهمی است که درآموزه‌های دینی ما به آن توجه ویژه شده وبا عنایت به اهمیتی که دعا ونیایش درفرهنگ اسلام دارد علما وبزرگان دین آدابی را برای این مهم ذکر کرده‌اند که برخی از آنان به قبل ازدعا،برخی همراه دعا وبرخی به پس ازآن بر می‌گردد. بعضی ازآداب دعا ظاهری وبرخی باطنی،قلبی یا اعتقادی است. به عنوان مثال درآداب ظاهری دعا کردن می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

طهارت، استعمال بوی خوش، رو به قبله بودن، صدقه، بدون عجله دعا کردن، اصرار و پافشاری دردعا، نام بردن حاجت،تعمیم دادن دعا برای دیگران،آمین گفتن،اظهار خشوع،گریه درنیایش،اعتراف به گناهان، دعارا با صلوات شروع وختم کردن ومدح وثنای الهی قبل ازدرخواست حاجات.

و اما درآداب قلبی واعتقادی دعا کردن می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

ایمان به خداوند و قدرت بی‌پایانش، رجاء و امیدواری به رحمت خداوند،خوش‌گمانی به حضرت حق، انکسارقلب ودل شکستگی، ناامیدی ازغیرخدا وبا دل به سوی اورفتن.

اشاره به برخی ازمهمترين آداب دعا:

هم‌اکنون ودراین مجال کوتاه به شرح برخی ازآداب ذکر شده می‌پردازیم تا دراین ماه با نیایش زیباتری درخانه حضرت دوست رادق‌الباب کنیم:

1- امیدواری به رحمت بی‌پایان خدا وامید به اجابت اوست

روایات وآیات قرآن به ما دستور می‌دهد همواره با امید به اجابت به دعا کردن بپردازیم. رسول گرامی اسلام(ص) فرمودند: «درحالی که یقین به اجابت خدا دارید، اورا بخوانید.»(وسائل‌الشیعه)حضرت امام صادق(ع) نیزفرموده‌اند:«هر گاه دعا می‌کنی، گمانت این باشد که حاجتت پشت در آماده است.» (الکافی) همچنین در نجواهای خداوند با حضرت موسی(ع)آمده است که خداوند به او فرمود: «ای موسی! اگر درحالت امیدواری مرابخوانی،بزودی تو را خواهم آمرزید» (عده الداعی)پس بهتر است همواره با حال امید به رحمت خدا و اجابت او، او را بخوانیم و از درگاهش ناامید نشویم.

2- عجله نکردن در دعا

ازحضرت امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: «بنده وقتی دعا می‌کند اگرعجله نکند خداوند متعال حاجتش را خواهد داد.»(الکافی) باید خود را عادت دهیم که درحال آرامش و طمأنینه و بدون عجله و با درنگ دعا کنیم. روایت است که هر گاه بنده درنمازش عجله کند،خداوند سبحان می‌گوید: «بنده‌ام عجله به خرج داد،آیا گمان می‌کندحوایجش دردست غیرمن است؟». (مستدرک‌الوسائل)

3- اصرار و پافشاری در دعا

رسول گرامی اسلام(ص)فرمودند: «خدادرخواست‌کننده اصرارکننده رادوست دارد.» (وسائل‌الشیعه) حضرت امام باقر(ع) نیز در بیانی نورانی فرمودند: «به خدا قسم! هرگزبنده مؤمنی درحاجتش برخدااصرار نکرد مگرآن که خداوند متعال آن حاجت رابرآورده کرد.» (الکافی) ‌

4- دعا کردن با حالت خشوع و تضرع

راوی نقل می‌کندکه شنیدم امام صادق(ع)درکنارخانه خدا ودرحالت سجده چنین می‌گفت:... »خدایا تنها تضرّع به درگاه تو موجب نجات است...» (وسائل‌الشیعه) در آنچه برحضرت موسی(ع) وحی شده آمده است: «ای موسی هنگام دعا باید ترسان،سوخته دل و بیمناک باشی... در مقابل من که ایستاده‌ای دست‌های گدایی را به قنوت بلند کن و به هنگام مناجاتت با حالتی هراسناک وقلبی بیمناک مناجات بنما.»(عده الداعی) و البته در قرآن هم آمده است: «پروردگارتان را درحال تضرع وخفا بخوانید» (اعراف/ 55) درمعنای تضرع گفته‌اند: تذلل، خود را در معرض طلب حاجت قرار دادن، با ترس نزدیک شدن و تضرع الی الله یعنی به درگاه خدا نیایش کردن وحاجت خواستن. (قاموس قرآن) ‌

هفت دستآورد دعا

 1- زنـده نـگـهـداشـتـن یاد خدا دردل: وقتى ما با خدا سخن مى گوییم، اورا نزدیك خود احساس مى‌كنیم، مخاطب خود مى دانیم وبا اوحرف مى زنیم،این دستاوردها ازجمله فواید وعواید دعاست. زنـده نـگـهـداشـتـن یاد خدا در دل ،غفلت را ـ كه مادر همه ى انحرافها و كجیها و فسادهاى انـسـان ، غـفـلت از خـداسـت ـ مـى زدایـد.دعـا غـفـلت را ازدل انـسـان مـى زدایـد؛انـسـان را بـه یـاد خـدا مـى انـدازدویـاد خـدا را در دل زنـده نـگـه مـى دارد. بـزرگـتـریـن خـسـارتى كه افراد محروم ازدعا مبتلاى به آن مى شـونـد، ایـن اسـت كـه یـاد خـدا ازدل آنـهـا مـى رود. نـسـیـان و غـفـلت از خـداى مـتـعـال بـراى بـشر بسیار خسارت بار است .

2- تقویت واستقرارایمان دردل:خصوصیت دعا این است كه ایمان را در دل پـایـدار و مـسـتـقـر مـى‌كـنـد. ایـمـانِ قابل زوال درمواجهه با حوادث عالم و سختی ها،خـوشـی هـا، تـنـعـم هـا و حـالات گوناگون انسان، درخطر از بین رفتن است. مى شناسید كـسـانـى را كـه ایـمـان داشـتـنـد؛ امـا در مـواجـهـه بـا مـال دنـیا،با قدرت دنیا،با لذات جسمى وشهوات قلبى، ایمان ازدست آنها رفت.این ، ایـمـان مـتـزلزل وغـیـرمـسـتـقـر اسـت.خـصـوصـیـت دعـا ایـن اسـت كـه ایـمـان را دردل انـسـان مـسـتـقـروثـابـت مـى كـند وخطرزوال ایمان با دعا واستمرارتوجه به خداى متعال ازبین مى رود.

3-  دمیدن روح اخلاص درانسان: با خدا سخن گفتن و خود را نزدیك او دیـدن ، بـه انـسان روح اخلاص مى دهد. اخلاص یعنى كار را براى خدا انجام دادن. همه كـارهـا را مى شود براى خدا انجام داد. بندگان خوب خداهمه كارهاى معمولىِ روزمرّه زندگى را هم با نیّت تقرب به خدا انجام مى دهند و مى‌توانند. بعضى هم هستندكه حتّى قـربـى تـریـن و عـبادى ترین كارها ـ مثل نماز ـ را نمى توانند براى خدا انجام دهند. بى اخلاصى ، درد بزرگى براى انسان است. دعا روح اخلاص را درانسان مى دمد.  

4- خودسازى ورشد فضایل اخلاقى درانسان:  انسان با توجه به خـدا وبـا حرف زدن باخداى متعال ، فضایل اخلاقى را در خود تقویت مى كند؛این خاصیت قـهـرى و طـبیعى انس باپروردگار است. بنابراین دعا مى‌شود پلّكان عروج انسان به سمت كمالات . متقابلا دعا رذایل اخلاقى را ازانسان مى زداید؛ حرص وكبروخودپرستى ودشمنى با بندگان خدا وضعف نفس وجبن وبى صبرى را از انسان دورمى كند.

5- ایـجـاد مـحـبـت بـه خـداى مـتـعـال: دعـا عـشـق بـه خـداى مـتـعـال رادردل زنـده مى كند. مظهر همه زیبایی ها و خوبی ها ذات اقدس پروردگاراست. دعـا و اُنـس و تـكـلم بـا خـداى مـتـعـال، ایـن مـحـبـت را دردل به وجود مى آورد.

6- دمـیـدن روح امـیـد در انـسـان: دعـا بـه انـسـان قـدرت مـقـاومت در مـقـابـل چـالش‌هـاى زندگى را مى‌دهد. هر كس در دوران زندگى خود با حوادثى مواجه مى شـود وچـالش‌هـایـى پـیدا مى كند.دعا به انسان توانایى وقدرت مى دهد وانسان رادرمـقـابـل حوادث مستحكم مى كند؛ لذا در روایت ازدعا تعبیرشده است به سلاح .ازنبى مكرم نـقـل شـده است كه فرمود:"أَ لَا أَدُلُّكُمْ عَلَى سِلَاحٍ یُنْجِیكُمْ مِنْ أَعْدَائِكُمْ وَ یُدِرُّ أَرْزَاقَكُمْ : اسلحه اى را به شما معرفى كنم كه مایه ى نجات شماست؛تَدْعُونَ رَبَّكُمْ بـِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ فَإِنَّ سِلَاحَ الْمُؤْمِنِ الدُّعَاءُ :درمواجهه ى با حوادث،توجه به خـداى مـتـعال،مثل سلاح برّنده اى دردست انسان مؤ من است". لذا درمیدان جنگ ،پیغمبرمكرم اسـلام هـمـه ى كـارهـاى لازم راانـجـام مى داد ؛سپاه را مى آراست، سربازان را به صف مى كـرد،امـكـانـات لازم را بـه آنـهـا مـى داد،تـوصـیـه هـاى لازم را به آنها مى كرد،اشراف فرماندهىِ خودش رااعمال مى كرد؛اما درهمان وقت هم وسط میدان زانومى زد،دست به دعا بـلند مى كرد،تضرع مى كرد،با خداى متعال حرف مى زد وازاو مى خواست.این ارتباط با خدا،دل انسان را مستحكم مى كند.

وقـتـى خـداى مـتـعـال بـه مـن وشـمـا امرمى كند كه ازاو بخواهیم وطلب كنیم،معنایش این است كه خداى مـتـعـال تـصمیم دارد كه آنچه را مى خواهیم ، به ما بدهد. لذا در روایت است كه :"وَ لَا لِیـَفـْتـَحَ عـَلَى عَبْدٍ بَابَ الدُّعَاءِ وَ یُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الْإِجَابَةِ واللّهُ اَكْرَمُ مِنْ ذلك : خداى متعال كریم ترازآن است كه باب دعا را بازكند،اما باب اجابت را ببندد.

7- برآورده شدن حاجات:  یكى ازدستاوردهاى دعا این است كه حاجاتى كه انـسـان دارد، ازخـداى مـتـعـال مـى خـواهـد وخـدا آن حاجات رابرآورده مى كند. البته همه ى خـواص دعـا ایـن نـیـسـت؛ایـن هـم یـكـى دركـنـار بـقـیـه ى دسـتـاوردهـاى دعـاسـت. فرمود: "اسـْئَلُوا اللّهَ مـِنْ فـَضـْلِهِ : ازخـداى مـتـعـال بـخـواهـیـد ونـیـازهـاى خـودتـان را از اوبـطـلبـید".[13]

 دردعاى ابوحمزه ى ثمالى ازقـول امـام سـجـاد (ع ) ایـن طورعرض مى شود: "وَ لَیْسَ مِنْ صِفَاتِكَ یَا سـَیِّدِی أَنْ تـَأْمـُرَ بـِالسُّؤَالِ وَ تـَمْنَعَ الْعَطِیَّةَ وَ أَنْتَ الْمَنَّانُ بِالْعَطَایَا عَلَى أَهْلِ مَمْلَكَتِكَ: تـو به بندگانِ خودت دستوربدهى كه ازتو بخواهند، اما بنا داشته بـاشـى كـه خـواسـتـه ى آنـهـا را عـمـلى نـكـنـى ؛ ایـن امـكـان نـدارد".[14] وقـتـى خـداى مـتـعـال بـه مـن و شـمـا امر مى كند كه ازاو بخواهیم و طلب كنیم، معنایش این است كه خداى مـتـعـال تـصمیم دارد كه آنچه را مى خواهیم،به ما بدهد.

دعا ، كليد رحمت الهى ، مايه تقرب به خدا ، موجب تأمين خواسته ها ، سلامتى از شيطان و زندگى جان است. دعا ، نه تنها در رهايى از گرفتارى ها و دردها و رنج هاى زندگى به انسان كمك مى كند بلكه مى تواند سرنوشت قطعى زندگى را تغيير دهد و از بلاهاى گوناگون پيشگيرى نمايد و از اين رو پيشوايان اسلام ، پيشدستى و تقدم در دعا را توصيه كرده اند، خود آنان نيز پيش از همه و بيش از همه اهل دعا و مناجات با خداوند متعال بوده اند.

به دليل آثار و بركات فراوانى كه «دعا» درزندگى فردى و اجتماعى انسان دارد ، قرآن كريم با تأكيد فراوان و با بيانهاى گوناگون مردم را بدان فرا مى خواند و نسبت به سستى در عدم بهره بردارى از اين كليد رحمت و سعادت هشدار مى دهد.[15]

يا رب  به  سبوكشان  مستم  بخشاي

بر مُغبچگان  مي  پرستم  بخشاي

براين  منگر كه  باده دردست من است

بر آنكه دهد باده به دستم بخشاي

پی‌نوشت:

[1] - علامه مجلسی؛ محمدباقر. بحارالانوار، ج 93، ص 344.

[2] - بحار الانوار , ج 12 , ص 23.

[3] - سوره فرقان / 77.

[4] - سوره غافر/ 60.

[5] - بحارالانوار؛ ج 78، ص 9.

[6] - محمدی ری شهری؛ محمد( 1384). میزان‌الحکمه، ج 4، ص 14 .

[7] - همان.

[8] - بن ابی‌فراس حلّی؛ وَرّام (متوفای ۶۰۵ق). تنبیه الخواطر و نزهه النواظر ، ج 2،ص 154.  مکتبه الفقیه.

[9] - شیخ ابوجعفر محمّد بن یعقوب بن اسحاق ورامینی رازی معروف به کُلِینی (1365).  الكافي: ج 2 /  ص 466. كِتَابُ الدُّعَاء‏ / بَابُ فَضْلِ الدُّعَاءِ وَ الْحَثِّ عَلَيْه‏. دار الكتب الإسلامیه: تهران.

[10] - بحار الأنوار : ج 93، ص 300.  

[11] - سوره فاطر / 15.

[12] - خداوند در آیه شریفه «اَلَّذینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتی...»  مى‌فرماید: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم. سپس اضافه مى‌فرماید:محقّقاً کسانى که از بندگى من سرپیچى کنند و خود را بزرگتر از آن بدانند که در مقابل عظمت الهى سر تعظیم فرود آورند و متکبّرانه از عبادت من سرپیچى کنند، با ذلّت و خوارى وارد جهنّم خواهند شد. دو جمله مذکور در آیه شریفه در حکم صغرى و کبراست: دعا عبادت پروردگار است؛ و هر که از عبادت خدا سرپیچى کند به عذاب دردناک و خوارکننده اى مبتلا خواهد شد. نتیجه آنکه: هر که از دعا سرپیچى کند به عذاب الهى گرفتار خواهد شد. در فرازی زیبا از دعای عرفه سیدالشهداءعلیه السلام می خوانیم :«اِلهی اَغْنِنی بِتَدْبیرِکَ عَنْ تَدْبیرى وَ بِاخْتِیارِکَ عَن اِخْتیارى) خدایا، با انتخاب خود مرا از انتخاب کردن بى نیاز کن. (کار مرا خودت تدبیر کن و مرا محتاج تدبیر خودم مگردان). کسانى که به این مرحله رسیده‌اند، خداوند نیز ولایت خاصّ خود را در حقّ آنها اعمال مى‌کند، در همه شؤون زندگى آنها تصرّف مى‌کند، امور زندگى آنان را اداره مى‌نماید و آنان را محتاج تدبیرات خودشان نمى‌گرداند. از این رو، گاهى به جاى سلامتى به بنده مؤمن خود بیمارى و به جاى ثروت براى او فقر اختیار مى‌کند. حتى گاهى که بیمار است و براى سلامتى خود دعا مى‌کند، بر اثر این دعا مرضش شدّت مى‌یابد! این شدّت مرض نیز نعمتى است که خدا به او مى‌بخشد تا در اثر دعا، آمادگى و تحمّل بیشترى پیدا کند و در اثر صبر به کمالات بیشترى برسد. و به همین جهت است که برخى از دعاهاى ما به جاى استجابت در امور دنیوى براى مصالح اخروى ذخیره مى‌گردد یا به شکل دیگرى که مصلحت دنیوى فرد اقتضا مى‌نماید مستجاب مى‌شود.البته این گونه موارد در حّد فهم همه کس نیست و تنها کسانى مى‌توانند این سخنان را درک کنند که به این مقامات رسیده باشند. (اقتباس از کتاب بردرگاه دوست اثر فیلسوف مرحوم آیت الله مصباح یزدی)

[13] - سوره نساء / 32 .

[14] - مفاتیح الجنان، دعاى ابوحمزه ثمالى.

[15] - گاه مى فرمايد:«وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِى عَنِّى فَإِنِّى قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِى وَلْيُؤْمِنُواْ بِى لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ .  و هرگاه بندگان من، از تو درباره من بپرسند، [بگو] من نزديكم و دعاى دعا كننده را ـ به هنگامى كه مرا بخواند ـ اجابت مى كنم ، پس [آنان] بايد فرمان مرا گردن نهند و به من ايمان آورند ، باشد كه راه يابند»  .

گاه مى فرمايد : «ادْعُونِى أَسْتَجِبْ لَكُمْ .  مرا بخوانيد ، اجابت مى كنم شما را»  .

گاه مى فرمايد: «ادْعُواْ رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً .  بخوانيد پروردگارتان را به زارى و نهانى»  .

گاه نمونه اى از دعاهاى مستجاب كه براى بسيارى از مردم تجربه شده است را ارائه مى نمايد :

«أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوءَ .  يا كيست آن كه اجابت مى كند درمانده ات را چون وى را بخواند و گرفتارى را برطرف مى گرداند»  .

گاه تأكيد مى فرمايد كه «دعا» ميزان وزن و اعتبار و ارزش انسان نزد خداوند متعال است

«قُلْ مَا يَعْبَؤُاْ بِكُمْ رَبِّى لَوْلاَ دُعَاؤُكُمْ بگو : اگه دعاى شما نباشد، پروردگارم هيچ اعتنايى به شما نمى كند»  .( سوره فرقان / 77)

گاه از كسانى كه در دل شب بستر خواب راحت را رها مى كنند و به نيايش مى پردازند تجليل و تمجيد مى كند و اين چنين به آنان مژده مى دهد كه :

«فَلاَ تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِىَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْيُنٍ:  هيچ كس نمى داند چه چيزى از آنچه روشنى بخش ديدگان است براى آنان پنهان شده است»  و... . ( سوره سجده / 17)

و در نقطه مقابل ، كسانى كه تنها هنگام گرفتارى و بلا خدا را مى خوانند ، نكوهش مى كند[۹]و كسانى كه از دعا كردن ـ كه روح بندگى است ـ استنكاف مى ورزند به جهنم تهديد مى نمايد :

«وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ: كسانى كه از عبادت من كبر مى ورزند، به زودى به خوارى در دوزخ در مى آيند» . ( سوره غافر / 60)

دکتر اسدالله افشار