زندگی امام صادق(ع)؛ پربار، راهگشا و هدایت­گر

فضا را بار دیگر غم گرفته

ز گریه هر دو دیده نم گرفته

ز داغ صادق آل پیمبر(ص)

قلوب شیعیان ماتم گرفته

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»، مورخان 25 شوال سال 148 را روز شهادت امام صادق(ع) ثبت نموده‌اند. البته در باب شهادت این امام معصوم اختلاف نظر وجود دارد. برخی دیگر از مورخان 25 رجب را ذکر کرده‌اند که بنا بر قول مشهور از علمای شعیه و برخی از علمای اهل سنت 25 شوال ارجح و مقبول واقع شده است. این واقعه اسفبار و ترور ناجوانمردانه که با خوراندن سم  و به توسط و دستور منصور دوانیقی  صورت پذیرفت؛  کام مسلمانان جهان خاصه شیعیان را تا همیشه تاریخ  و تا جهان برپا می‌باشد تلخ نموده است. این عمل شنیع با عزاداری شیفتگان حضرتش در سالروز شهادتش محکوم و تقبیح می‌شود و از مقام شامخ روحانی، اخلاقی، علمی، فرهنگی و سیاسی امام صادق(ع) که برای روشنگری جامعه و عصر زمان خود تلاش نمودند تا با انحراف و استبداد و فساد حاکمان زمانه به شکل زیربنایی مبارزه نمایند؛ تجلیل و یادش با ذکر خدمات مادی و معنوی ایشان گرامی داشته می‌شود.

صاحب نظران، نویسندگان و سخنرانان در سالروز شهادت  آن امام همام به بیان فضائل ایشان در طول 65 سال زندگی پربارش که راهگشا و هدایت گر بوده پرداخته و از زوایای گوناگون؛ حیات معنوی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی این اسوه بی بدیل الهی را برای علاقمندان و مریدان حضرتش تشریح و تحلیل می‌نمایند.

صاحب این قلم سالروز شهادت امام جعفرصادق(ع) را به مسلمانان جهان تسلیت گفته و به همین مناسبت نکاتی را فهرست وار و به اختصار در باره زندگی سراسر با صلابت و با ایمان ایشان در ذیل یادآور می‌شود:

1-  حضرت امام جعفر صادق(ع) هفدهم ربیع الاول سال 83 هجری قمری در مدینه متولد گردید.

2- پدر گرامی‌اش امام باقر(ع) و مادرش‌ام فروه است.

3- امام صادق(ع) با شهادت امام محمد باقر(ع) در سال 114 هجری قمری و در سن 31 سالگی به امامت رسید.

4- دوران حیات و امامت ایشان مصادف با دوحکومت اموی و عباسی است.[1] حکومت امویان در سال 132 هجری قمری منقرض گشته و حکومت عباسیان برسرکار آمده و حاکمیت یافتند.
 

5- دوران امامت و حیات سیاسی امام جعفر صادق(ع) دوران بسیار حساسی بود چرا که این دوران مصادف با درگیری‌های سیاسی بنی امیه با بنی عباس بود و شیرازه جامعه از همه ابعاد و در همه عرصه‌های شدیدا دچار آسیب و التهاب گشته بود و شرایط اجتماعی و فرهنگی عصر آن حضرت، بحرانی و چالش برانگیز و غیرقابل پیش بینی بود.
 

6- تحلیل گران و صاحب نظران به درستی معتقدند که چون بنی‌عباس و بنی‌امیه با یکدیگر درگیر بودند این دوران؛ دوران آرامش نسبی امام صادق(ع) بوده و ایشان توانسته‌اند با توجه به درگیری‌های آن ایام، فعالیت‌های علمی و فرهنگی خود را به خوبی پیاده و رواج دهند و کام تشنگان را از معارف الهی سیراب و هدایت نمایند.
 

7- با توجه به کشمکش‌های بنی عباس و بنی‌امیه با یکدیگر، شرایط به گونه ای رقم زده شد که امام صادق (ع) توانست با درایت و هوشمندی بی نظیر خود جنبش فرهنگی و فکری آن عصر و دوران را بنیان نهد تا معارف اسلامی با برخورداری از عقل و خرد و سنت مبتنی بر قرآن و آیات الهی و احکام شرعی ترویج داده شود و مردم نیز نسبت به آن گرایش و اقبال نشان دادند.
 

8- نهضت علمی و فرهنگی امام صادق(ع) در حقیقت ادامه روند نهضت امام باقر(ع) پدر بزرگوارشان بوده و ایشان با جدیت و برنامه ریزی توانسته‌اند این چراغ را روشن نگهداشته و بر عظمت، عمق و ژرفای آن بیافزایند تا جایی که نقل است دانشگاه امام صادق(ع)، چهار هزار دانشجو داشته که از محضر ایشان کسب علم می‌نمودند. این دانشگاه در رشته‌های مختلف علمی و نقلی دانشجویانی چون هشام بن حکم، مفضل بن عمر کوفی جعفی، محمد بن مسلم ثقفی، ابان بن تغلب، هشام بن سالم، مؤمن طاق، جابر بن حیان و . . . تربیت کرده است که هرکدام برای خود در آن دوران جایگاه ویژه و رتبه علمی خاصی داشتند و برخود می بالیدند که شاگرد مکتب امام جعفر صادق(ع) هستند.
 

بیان این نکته لازم و ضروری است تا بدانیم دانش‌پژوهان مکتب جعفری دارای یک عقیده و همه از شیعیان نبودند بلکه دارای عقاید و مذاهب متفاوت بودند. چنان‌که ابوحنیفه بنیانگذار فقه حنفی شاگردیش را افتخار خود می‌دانست. مالک انس نیز که یکی از 4 فقیه مذاهب اهل تسنن است، در این زمینه با ابوحنیفه هم‌رأی است.[2]
 

9- امام صادق(ع) در این دوران پر تلاطم و پر هیاهوی آشفته و با استفاده از فرصت‌های گوناگون پیش آمده تا توانستند برای دفاع از دین و حقانیت تشیع و نشر معارف صحیح اسلام استفاده و بهره مطلوب بردند.
 

10- افکار بلند و دیدگاه‌های متین و نقادانه و عقل گرایانه امام صادق(ع) و اعتقاد وافرایشان به تضارب آرا باعث شد به قول امروزی‌ها کرسی آزاد اندیشی در آن عصر پرفتنه شکل گرفته و تأسیس شود. مناظرات علمی- اعتقادی در آن دوران بین امام صادق(ع) و شاگردان وی با صاحبان افکارمکاتب مادی و دهریون بسیار داغ برگزار می‌گردید که نتایج آن مثبت و پربار بود و اندیشمندان این دوران را دوران طلایی حیات علمی و اعتقادی اسلام دانسته و اهتمام امام جعفرصادق(ع) را در این زمینه نیز ستوده و ارزشمند دانسته‌اند.
 

11- فعالیت‌های فقهی و اعتقادی امام جعفر صادق(ع) در حوزه فقه و احکام شرع مبین باعث شد تا مباحث این حوزه بیش از گذشته در آن دوران منتشر گردد و در دسترس افراد جامعه قرار گیرد و درست به همین دلیل است که بیشترین احادیث شیعه در تمام زمینه‌ها از وجود مقدس امام صادق(ع) نقل گشته است. این اهتمام امام (ع) سبب گردید مذهب تشیع به مذهب جعفری و فقه تشیع به فقه جعفری خوانده، معروف و ماندگار شود و تا به امروز نیز دنیا از آموزه‌های این مکتب زندگی ساز و انسان ساز بهره‌ها برده و توشه برگرفته است.
 

12-قدر و منزلت امام(ع) آن چنان رفیع و بلند است که ابن شهرآشوب به اسناد خود از فقیه مدینه، مالک پسر انس روایت می‌کند و می‌گوید: «از جعفر بن محمد در فضل و علم و پارسایی برتر ندیدم. یا روزه بود، یا نماز می‌خواند، یا ذکر می‌گفت. از بزرگان و اکابر و زاهدان بود و از آنان که از پروردگار می‌ترسند، بسیار حدیث، نیکو محضر و پرفایده بود. چون «قال رسول الله» می‌گفت رنگش دگرگون می‌گشت.»
 

و از سوی دیگر شهرستانی در ملل و نحل می‌نویسد: «جعفر بن محمد الصادق دارای علمی بسیار و ادبی کامل بود. زهد و پارسایی داشت. نه گرد مهتری گردید و نه بر سر خلافت با کسی به جنگ برخاست. آن که در دریای معرفت شنا کند، در شط نمی‌افتد و آن‌که به اوج حقیقت رسد از فرود آمدن نمی‌ترسد.»
 

13- امام صادق(ع) تا هنگام شهادتش به گونه‌ای زیست که محور حیات و زندگانیش بر اساس فلسفه توحیدی باشد و لذا سبک زندگی برگزیده این امامِ هدایت همچون امامان معصوم دیگر برهمین فلسفه دایر بوده و در این مسیر گام برداشته تا عملا به انسان‌ها بگویند با سبک زندگی سالم که توحیدی باشد و برمدار امر خالق یکتا و دستورات و فرامین الهی تنظیم شده باشد می توان سعادت دنیا و آخرت را تضمین نمود و به آرامش و خوشبختی رسید و از یأس، نومیدی، اضطراب، استرس، افسردگی، تنش‌های عصبی و ... دور ماند و مصون بود و برای دردهای بیشمار و فراوان بی درمان، درمان گرفت و بهبود و شفا یافت. آری آموزه‌های مکتب جعفری با اتکای بر سبک زندگی الهی – توحیدی، آرامش بخش، درمان­گر، روح نواز و پروازدهنده است و انسان را در اوج به عظمت مادی و معنوی می‌رساند.
 

14- امروز سبک زندگی جعفری بر سبک زندگی عباسیان غالب گشته و ماندگاری مکتب جعفری خود گواه این ادعا است و تنها سبک زندگی در جامعه بشری که دوام و حیاتش تضمین کننده آرامش و سعادت بشری باشد همین سبک زندگی بر مدار و محور توحید است و به طور قطع اتصال به توحید، بشریت را نجات خواهد داد و انسان‌های متصل به این سبک از زندگی را جاودان خواهد ساخت و یاد و نامشان را در حیات بشری پرآوازه خواهد نمود. و این نکته نیز در جبهه مقابل صدق می‌کند یعنی هرکس سبک زندگی خود را در جهت خلاف محور توحید قرار دهد، راهش را گم کرده، از مسیر خلقت خارج گشته، جامه باطل پوشیده، به ضلالت افتاده، در برابر آیات حق و آیات الهی صف آرایی کرده، از سعادت و آرامش به دوراست و هرگز رستگار نخواهد شد و در نگاه مردمان هرعصر و هر دوره مغضوب بوده و به زشتی و ننگ از آنان یاد می‌شود و تاریخ پر است از این گونه افراد که منصور دوانیقی[3] به عنوان یک جانی آدمکش و جنایتکار تروریست از زمره این افراد بشمار می‌آید و منفور تاریخ و افکار جهانی است که دستانش به خون امام معصوم(ع) و مردمان بی گناه دیگر آغشته و آلوده است.        
 

پی‌نوشت:

[1] - همانطور که گفته شد امام بین دو دوره عباسی و اموی و دوران گذار از امویان به عباسیان می‌زیست. ایشان ازمیان خلفای اموی با افراد زیر معاصر بود: هشام بن عبدالملک (105- 125 ه. ق)؛ ولید بن یزید بن عبدالملک (125-126)، یزید بن ولید بن عبدالملک (126)، ابراهیم بن ولید بن عبدالملک (70 روز از سال 126)، مروان بن محمد (126-132).
و از خلفای عباسی نیز معاصر بود با: عبدالله بن محمد مشهور به سفاح (132-137)، ابوجعفر مشهور به منصور دوانیقی (137-158)،
[2] - بسیاری از پژوهشگران معتقدند که حرکت‌های علمی دنیای اسلام اعم از شیعه و سنی مربوط به امام صادق(ع) است. بر این اساس، حوزه‌های سنی نیز برگرفته از اندیشه ایشان است، چراکه در رأس حوزه‌های سنی «جامع‌الازهر» است که هزار سال پیش به‌دست شیعیان فاطمی تشکیل شده. درواقع تمام حوزه‌های دیگر اهل تسنن از جامع‌الازهر منشعب می‌شود.
[3] - منصور دوانیقی (حک: ۱۳۶-۱۵۸ق)، با نام کامل ابوجعفر عبدالله بن محمد بن علی معروف به منصور، دومین خلیفه عباسی و به اعتقاد بسیاری پایه‌گذار و تثبیت کننده اصلی خلافت عباسیان که در سال ۱۳۶ هجری جانشین برادرش سفاح شد و تا سال ۱۵۸ هجری، حکومت جامعه اسلامی را بر عهده داشت.
عبدالله بن علی" عموی خلیفه و ابومسلم خراسانی از رقیبان اصلی خلافت منصور بودند که با زیرکی منصور به قتل رسیدند، اما با قتل ابومسلم قیام‌های بسیاری در خونخواهی او صورت گرفت که پیامدها و مشکلات بسیاری برای حکومت عباسیان بوجود آورد. ترمیم خرابی مرزها و بازسازی ویرانه‌ها، ساختن شهر بغداد و شهر رصافه از اقداماتی بود که در زمان منصور انجام شد. دوران حکومت او مصادف با امامت امام صادق (علیه‌السّلام) بود که بارها تلاش کرد شخصیت علمی، فقهی و معنوی امام را کم جلوه دهد، اما موفق نشد و طبق گزارش‌های تاریخی سرانجام امام صادق (علیه‌السّلام) به دستور منصور به شهادت رسید. منصور در سال ۱۵۸ق بر اثر بیماری سوء‌ هاضمه درگذشت و در قبرستان معلاه در مکه دفن شد.
 

دکتر اسدالله افشار

• دکتر اسدالله افشار

• شهادت امام صادق

• امام صادق

• امام جعفر صادق

• امام باقر

• مذهب جعفری