موادمخدر؛ آینده پژوهی و کارآیی سیستم بین‌المللی کنترل موادمخدر

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»، موادمخدر سنتی در ایران متأثر از اقتصاد موادمخدر افغانستان و بازار عرضه و تقاضا در سطح جهانی و ملی و سود هنگفت مافیای بین‌المللی و داخلی بوده و با توجه به قرار گرفتن در منطقه هلال طلایی موادمخدر ( افغانستان، پاکستان، ایران)[1] و نشت بخشی از موادمخدر سنتی به ویژه تریاک و هرویین، تبعات و عوارض سنگینی برنظام اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی وخانوادگی کشور وارد می‌نماید. موادمخدر سنتی از طریق دوکشور افغانستان و پاکستان از طریق مرزهای زمینی و آبی وارد کشور می‌شود. جمهوری اسلامی در راستای مقابله با این معضل بیش از 4600 شهید و بیش از 12 هزار جانباز و مجروح تقدیم کرده و سالانه ده‌ها هزار میلیارد تومان صرف هزینه و خسارت‌های ناشی از این معضل می‌نماید. در چند سال اخیر با یک پدیده نوظهور در زمینه تولید هرویین در داخل کشور روبرو می‌باشیم و همین پدیده باعث شده است تا مصرف مرفین که قبلا مصرف داخلی نداشته و همچنین واردات اسید انیدرید استیک[2] به داخل کشور با منشأ خارجی رو به فزونی یافته است.

یکی از ابزارهای نوین شناسایی و برنامه ریزی برای مقابله با بحران‌های آینده، آینده پژوهی است.آینده پژوهی با دو رویکرد به آینده می‌نگرد. رویکرد نخست برخوردی مفعولانه با آینده و قرار گرفتن در مسیر حوادث خوب و بد آن است که به گونه‌ای آگاهانه می‌باشد. اما رویکرد دوم که پارادایم حاکم برآینده پژوهی است، در پی نگاهی فاعلانه و کنش گرانه  به آینده است تا بتواند شیوه‌ای هوشمندانه از آینده را مطابق با خواست و اراده بشر شکل دهد. یکی از تکنیک‌های آینده پژوهی سناریو نویسی می‌باشد. تکنیک سناریو نویسی مربوط به محیط‌های متغیر که در آن سرعت، وسعت، تنوع، و کم عمق بودن رخدادها از شاخص‌های آن می‌باشد. در پژوهش‌هایی که پژوهشِ آن براساس تکنیک سناریونویسی  پیترشوارتز(سال 1991میلادی)[3] انجام می شود شامل 8گام است: شناسایی مسئله، شناسایی نیروها و عوامل کلیدی در محیط، شناسایی پیشران های تغییر،  رتبه بندی عوامل کلیدی و پیشران‌ها، انتخاب سناریو، پربارکردن سناریوها، معانی ضمنی سناریوها و انتخاب شاخص‌ها و علائم راهنما.  

لازم به ذکر است؛ در ارتباط با موادمخدرسنتی، سناریوها معطوف به افزایش و یا کاهش ورود، توزیع و ترانزیت، کاهش تقاضای موادمخدر سنتی در داخل، افزایش ورود اسید انیدرید استیک به داخل به عنوان پایه اصلی  تولید هرویین و بهره گیری از ظرفیت تبادلی و سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در مقابله و پیشگیری می‌باشد.

اهم راه کارها در ارتباط با سناریوهای آینده موادمخدر سنتی شامل:

1. مدیریت، مقابله و یا پیشگیری از موادمخدر و تهیه بسته‌های امنیتی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی در داخل و کشورهای همسایه.

2. بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود در سطح ملی به ویژه قدرت نرم نظام از جمله رسانه ملی و ... در راستای ذهن سازی، مدیریت افکارعمومی و محیط سازی آینده عاری از موادمخدر.

 3. راهبرد محوری ، اطلاعات محوری به ویژه اطلاعات راهبردی و ارتقای اطلاعات عملیاتی با هدف گذاری به سمت مافیای اصلی موادمخدر در داخل و کشورهای پیرامونی از طریق توسعه شبکه منابع در راستای مبارزه کارآمد و اثربخش.

 4. مبارزه با پولشویی مرتبط با موادمخدر و ضربه به سیستم مالی مافیا در داخل و در صورت امکان در کشورهای پیرامونی.

 5. تقویت و ارتقای ساختار سازمانی در سطح مدیریت عالی مبارزه با موادمخدر از ستاد به سازمان به عنوان معاون رییس جمهور و همچنین سایر دستگاه‌های اصلی مقابله کننده.

کارآیی سیستم بین المللی کنترل موادمخدر چرا و چگونه؟

در طول دهه‌های اخیر، کنوانسیون‌ها و قرار دادهای کنترل بین المللی موادمخدر توسعه بسیاری یافته و به موقعیت‌های خاصی که برای آن طراحی شده‌اند، پاسخ داده‌اند. هریک از مفاد کنوانسیون‌ها؛ نتیجه تجربیات ملی و بین‌المللی مقابله با موادمخدر؛ تبادل دیدگاه‌ها و اندیشه‌ها و توافق در مورد موقعیت‌های خاص ملی و اولویت‌ها می‌باشد. تاریخچه کنترل بین‌المللی موادمخدر، مراحل پیشرفت سیستم‌های قانونی بین‌المللی و شرائط ضروری حرکت به مرحله بعدی، طراحی و اجرای مفاد و ابزارها را شرح می‌دهد.

طی مبارزات صورت گرفته بر علیه قاچاق و مصرف غیرقانونی موادمخدر؛ نقش کنوانسیون بین‌المللی مقابله با موادمخدر از اهمیت ویژه‌ای برخورداراست و مبنای قانونی  سیستم مقابله با موادمخدر سازمان ملل و چارچوب تلاش‌های مشترک و فعالیت‌های قانونی متقابل در هرمرحله را تشکیل داده است. چهار شرط اساسی برای تضمین کارآمدی این کنوانسیون‌ها وجود دارد:

1- کنوانسیون ها مستلزم تبعیت جهانی هستند.

2- نقاط ضعف شبکه جهانی پیشگیری از موادمخدر به طور مداوم توسط سازمان‌های مجرم مورد بهره برداری قرار می‌گیرد.

3- مشکل عمده در اجرای سیستم مقابله با مواد روانگردان، ریشه در این واقعیت دارد که برخی کشورهای بزرگ تولیدکننده و صادر کننده هنوز به کنوانسیون 1971 ملحق نشده‌اند. در واقع بخش اعظمی از نواقص سیستم کنترل بین‌المللی موادمخدر گویای این حقیقت است که اگر چه کنوانسیون‌ها قرار بوده جهانی باشند، اما هنوز در سطح جهانی پذیرفته نشده‌اند.

4-کشورهای عضو به اندازه کافی از این کنوانسیون ها تبعیت نمی کنند.  

مقررات مربوط به کنوانسیون‌های بین‌المللی کنترل موادمخدر باید به طور مطلوبی در سطح ملی اجرا شوند و معاهدات با بودجه‌های ملی ویژه‌ای باید مورد حمایت قرار گیرند. در نواحی بسیاری؛ خصوصا در برخی از کشورهای عضو کنوانسیون1971، کنترل تجارت بین‌المللی موادمخدر در زمینه همه داروهای روانگردان اعمال نشده و مقابله های ملی قانونی صورت نمی‌گیرد. در برخی از کشورها؛ اجرای معاهدات با مشکلات ناشی از فقدان یک سازمان ویژه مدیریت مقابله با موادمخدر و اجرای مقررات معاهدات رو به رو می‌باشد که موضوعی مهم در تنظیم فعالیت‌های مقابله با موادمخدر به شمار می‌رود. در بسیاری از کشورها اجرای معاهدات مقابله با موادمخدر با کمبود نیروهای متخصص و آموزش دیده و بودجه‌های مالی ناکافی در نتیجه شرائط اقتصادی بد یا عدم اولویت گذاری دولت در این زمینه رو به رو می‌باشد. در برخی کشورهای در حال توسعه؛ به سختی می‌توان مقرراتی مانند کنترل مرزها برای جلوگیری از ورود موادمخدر و داروهای روانگردان و جلوگیری از توزیع آن‌ها در سطح کشور را رعایت نمود. بنابراین وظیفه دولت‌های مختلف در سطح جهان این است که علاوه بر اجرای تعهدات خود، متناسب با ظرفیت‌های ملی، دولت‌های دیگر را در اجرای کامل مسئولیت‌ها یاری برسانند. کاهش عرضه؛ تقاضا و مبارزه با قاچاق غیرقانونی موادمخدر و همکاری با سایر کشورها، عناصر درهم تنیده اجرای معاهدات در سطح ملی می‌باشند.

اجرای مقررات معاهدات در سطح بین‌المللی مستلزم همکاری میان دول و INCB [4]است؛ مشکل عدم توافق بر سر نیازهای گزارش شده و اولویت‌های INCB و شورای اقتصادی، اجتماعی توسط کشورها یک مشکل همیشگی است. این کشورها همواره نواقصی در اجرای مفاد مقابله با موادمخدر در سطح ملی نشان می‌دهند.

مصرف و قاچاق موادمخدر فرایندی پویا محسوب می‌شود. بنابراین؛ هرگونه واکنش مؤثر به آن نیز باید پویا باشد. کارآیی سیستم بین‌المللی کنترل موادمخدر نه تنها به کارکرد مناسب دولت‌ها بلکه به کارکرد صحیح سازمان‌های بین‌المللی مسئول تأیید روند تغییر سیاست‌های اعمال شده نیز بستگی دارد. این تأییدات شامل تصمیم گیری‌های بهنگام، به روز رسانی مفاد معاهدات، الحاق ابزارهای مقابله با موادمخدر جدید به معاهدات موجود و فراهم نمودن کمک‌های فنی به دولت‌ها برای غلبه بر مشکلات و ایجاد راهکارهای تضمین مقابله جهانی با کشت؛ ساخت؛ تولید؛ تجارت و مصرف موادمخدر غیرقانونی می‌باشد.

پی‌نوشت:

[1] - هلال طلایی اصطلاحی در اشاره به یکی از مناطق تولیدکننده اصلی تریاک در آسیا می‌باشد. این منطقه به خاطر شباهت با هلال ماه به این نام خوانده می‌شود. هلال طلایی شامل مناطق کوهستانی سه کشور افغانستان، پاکستان و ایران است. در سال ۱۹۹۱، افغانستان بزرگترین تولیدکننده تریاک در جهان بود و بعد از آن میانمار، که بخشی از مثلث طلایی می‌باشد. هلال طلائی سابقهٔ بسیار طولانی‌تر از مثلث طلایی در تولید تریاک دارد. هلال طلایی در دهه هفتاد قرن ۲۰ توسعه یافت در حالی که مثلث طلایی از دهه پنجاه شروع به کار کرد.
[2] - اصلی‌ترین ماده پیش‌ساز برای تبدیل تریاک به هروئین است.
[3] - پیتر شوارتز متولد 1946، آینده‌پژوه، مخترع، نویسنده امریکایی و همچنین موسس «شبکه کسب و کار جهانی»، متخصص در راهبردپردازی کسب و کار و برنامه‌ریزی مبتنی بر سناریو است. در سال 1968 مدرک کارشناسی مهندسی هوا و فضا را دریافت کرد و در سال 1972 به استخدام موسسه پژوهشی استنفورد در آمد و روش منحصر به فرد خود در زمینه برنامه‌ریزی سناریویی را توسعه داد و سپس به عنوان مدیر مرکز راهبردی محیط زیست برگزیده شد. در سال 1982 به عنوان رئیس بخش برنامه‌ریزی سناریویی به استخدام شرکت رویال داچ شل در آمد.
او تاکنون کتاب‌های زیادی با محوریت آینده‌پژوهی منتشر کرده است و شناخته‌شده‌ترین کتاب در حوزه برنامه‌ریزی سناریویی با نام «هنر دورنگری» به عنوان بهترین کتاب تمامی ادوار توسط انجمن آینده‌پژوهان حرفه‌ای برگزیده شد که یکی از منابع علمی آینده‌پژوهی در دانشگاه‌ها به شمار می‌آید. از دیگر کتاب‌های او می‌توان به «شگفتی‌های پرهیزناپذیر»، «توسعه بلندمدت»، «آینده چین» و «سناریو تغییر سریع آب و هوا و عواقب آن برای امنیت ملی ایالات متحده» و «زمانی که شرکت‌ها بد عمل می‌کنند: مسؤولیت‌پذیری و خطرپذیری در دوره جهانی‌سازی» اشاره کرد. هم‌اکنون شوارتز، معاون مدیرعامل یک پایگاه اینترنتی است که مشاوره و برنامه‌ریزی راهبردی برای بنگاه‌های اقتصادی دانش‌بنیان را در دستور کار دارد.
4. International Narcotics Control Board

هیأت بین المللی مبارزه با مواد مخدر (INCB) ارگان کنترل مستقل و نیمه قضایی برای اجرای کنوانسیون های مواد مخدر سازمان ملل متحد است. این هیأت نقش مهمی در نظارت بر اجرای محدودیت های مواد مخدر و روانگردان ها دارد.
 

دکتر اسدالله افشار

• موادمخدر سنتی

• اقتصاد موادمخدر

• دکتر اسدالله افشار

• تریاک

• افغانستان

• افغانستان و پاکستان

• تولید هرویین

• حوادث خوب و بد

• موادمخدرسنتی

• روانگردان

• قاچاق موادمخدر