پیاده روی اربعین؛ ریشه در معنویت دارد

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»،  شعائر و مناسک دینی، شکل‌هایی از رفتار انسانی با باور اصیل معینی هستند که اغلب به صورت جمعی به عنوان توصیف مقدسات، تقویت ایمان، بیان هویت جمعی و در نهایت گسترش همبستگی و همدردی بین اعضای یک جامعه اتفاق می‌افتد. برگزاری آیین‌ها و مراسم مختلف می‌تواند پیوندهای اجتماعی را در جوامع تقویت کند. شناخت وقایع زیارتی به شدت به هدف آنها بستگی دارد، به ویژه زمانی که رویداد مورد مطالعه ماهیت مذهبی و معنوی داشته باشد. گروهی از آداب در مذهب شیعه وجود دارد، مانند دیگر دستورات در مذاهب دیگر، که از احکام و دستورات دینی و نیز برخی از وقایع (مثلاً شهادت و ولادت، عید و مناسبت‌های دیگر در تقویم مذهبی) برخاسته است.
 مراسم عزاداری در محرم و اربعین در فرهنگ شیعه اعتبار معنوی قابل توجهی دارد و سنگ بنای مجموعه‌ای از آداب و رسوم است که به تدریج کارکردهای اجتماعی متنوعی یافت و بخشی از فرهنگ عمومی شد. اربعین حسینی یکی از مناسب‌های مهم و ریشه دار اسلامی است که در سال‌های اخیر مورد توجه ویژه مردم و پژوهشگران قرار گرفته است. پیاده روی چیزی بیش از رفتار است. ریشه در معنویت دارد. خوبست ناآگاهان و فریب خوردگان بازیچه دست دشمنان دین مبین اسلام در خصوص پیاده روی هیاهو به پا ننمایند که ره به جایی نخواهند برد و عاشقان امام حسین(ع) این مسیر نورانی را تا الی یوم القیامه به عنوان یک فریضه واجب با تمام مشقت‌هایش، هرسال بهتر و خاص تر و با شکوه تر از سال قبل انجام خواهند داد.   
 زیارت به عنوان اولین هدف پیاده روی اربعین با نیت و گرایش دینی همواره با سختی‌ها و مسائلی همراه بوده است. ترکیب اینها با آرزوها و مقاصد معنوی، تجربه‌ای منحصر به فرد را ایجاد کرده است. پیاده روی، اقدامی نمادین و مقدس است که همه ساله در مسیرهای مشخصی به سمت کربلا، در چهلمین روز پس از شهادت امام حسین(ع) و برای احیا و یادآوری پیام شهدا انجام می‌شود. اگرچه نابسامانی‌های امنیتی در سال‌های اخیر نگرانی‌های زیادی را برای زائران و خانواده‌هایشان ایجاد کرده است، اما تمایل آنها برای تجربه این تجربه کاهش نیافته است. به عبارت دیگر، اجبار و الزام یا علاقه شرعی، کشش تقاضا برای این سفر را کاهش می‌دهد و الگوی رفتاری زائران از نمودار عرضه و تقاضای عادی خارج می‌شود. پیاده روی اربعین نوعی عزاداری است که داستان ظلم به امام حسین(ع) و یاران با وفایش بر طایفه‌ای شرور را به تصویر می‌کشد. این تصویر اگرچه در طول تاریخ متأثر از تفاوت‌های فرهنگی و تجربیات معنوی خرده فرهنگ‌ها بوده است، اما ریشه‌های آن بی‌تغییر باقی مانده است.
مسیر پیاده روی به عنوان یک مسیر مذهبی به ویژه در ایام اربعین بستری برای انواع فعالیت‌های اجتماعی و مذهبی است که نیازمند محیط‌های مناسب است. رکن اصلی فعالیت‌های مذکور، حضور زائران پیاده و پیاده روی در مسیرهای مختلف است که به سمت حرم امام حسین (ع) منتهی می‌شود و از این رو می‌توان گفت که این مسیر پیاده روی به عنوان فضایی با طراحی مطلوب، می‌تواند زمینه مناسبی برای وقوع حوادث باشد.
مسیرهای مختلفی برای پیاده روی کربلای معلی انتخاب شده است اما معمولاً مسیر انتخابی زائران ایرانی اولین مسیر (نجف-کربلا) است که کوتاه‌ترین، شلوغ ترین و معروف ترین مسیر دسترسی از نجف به کربلا است.
پیاده روی یکی از معدود فعالیت‌های انسانی است که با وجود پیشرفت‌های فراوان در تکنولوژی و تولید ابزارهای ارتباطی مختلف، تصویر اولیه خود را حفظ کرده است. از آنجایی که واکرها به آرامی حرکت می‌کنند و می‌توانند به راحتی توقف کنند و سرعت گام‌های خود را کاهش یا افزایش دهند، بنابراین می‌توانند اتفاقات محیطی را که در اطراف خود می‌افتد درک کنند. بنابراین، همه پذیرفته‌اند که این بهترین بازتاب تعامل بین انسان و محیط است. در این کنش متقابل هم محیط و هم فرد پاینده اهمیت دارند.
شناخت مفهوم و ویژگی‌های این دو به ایجاد تعاملات اجتماعی مطلوب و شناسایی مسیر پیاده روی به عنوان یک محیط شهری مطلوب کمک می‌کند. حرکت با پای پیاده طبیعی‌ترین، کهن ترین و ضروری ترین نوع حمل و نقل انسان در محیط است و پیاده روی همچنان مهم ترین فرصت برای مشاهده مکان‌ها و فعالیت‌ها، تجربه هیجان و حرکت زندگی و کشف جاذبه‌های نهفته در محیط اطراف است. پیاده روی بهترین فرصت برای مشاهده، فعالیت و احساس روحیه است و نقش بسزایی در درک هویت فضایی، احساس تعلق به محیط و ادراک کیفیت‌های فضایی راه رفتن دارد. براساس تقسیم‌بندی گهل، فعالیت‌هایی که در فضاهای شهری صورت می‌گیرد را می‌توان در سه گروه دسته‌بندی کرد. اجباری، اختیاری و اجتماعی. فعالیت‌های اجباری، کارکردهای روزانه افراد مانند رفتن به مدرسه یا محل کار، خرید، انتظار برای اتوبوس یا جلسه است. به عبارت دیگر، استفاده کنندگان از فضای شهری تعهدی بی‌قید و شرط برای انجام فعالیت‌های اجباری دارند.        فعالیت‌های اختیاری، فعالیت‌هایی هستند که در صورت وجود برخی ویژگی‌ها در بدنه محیط و مساعد بودن آب و هوا توسط استفاده کنندگان از فضای شهری انجام می‌شود.
فعالیت‌های اجتماعی طیف وسیعی را شامل می‌شود. برخی از این موارد نیازمند ارتباطات منفعلانه با محیط هستند، مانند تماشای افراد و رویدادها، اما ارتباط فعال با فضا با حضور افراد دیگر در محیط مرتبط است و اساساً خارج از گروه امکان پذیر نیست. پیاده روی اربعین نیز به عنوان یک فعالیت اجتماعی اختیاری به حساب می‌آید. وقوع فعالیت‌های اختیاری-اجتماعی مشروط به کیفیت اجزای مکان یا فضای شهری تعیین شده است. بنابراین، یک فضای شهری با کیفیت بهبود یافته می‌تواند شامل فعالیت‌های اختیاری و به دنبال آن فعالیت‌های اجتماعی باشد. کیفیت فضای شهری شامل شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و کالبدی- فضایی محیط شهری است که میزان رضایت یا نارضایتی شهروندان از فضای شهری را نشان می‌دهد. محیط شهری به عنوان محصول فرآیند تعامل انسان، فعالیت و کالبد شهر، به شدت به کیفیت اجزای بصری آن بستگی دارد.
مضامین مختلفی در مورد زائران با رویکردهای مختلف موضوع تحقیقات تجربی بوده و مقالات داخلی و خارجی مختلفی در مورد سیاحت و زیارت به نگارش درآمده است. در پژوهشی که به پدیدارشناسی تجربی زیارت برای امام پرداخته شده و به تحلیل مفهوم و معنای زیارت از دیدگاه زائران پرداخته است، زیارت در این تحقیق از دو بُعد مورد توجه قرار گرفته است؛ یکی عینی و دیگری ذهنی.
نتایج تحلیلی؛ چهار مقوله اصلی را برای زیارت شناسایی کرده است که شامل زمینه عاطفی، آرزو، عتیقه و توجیه برای یک زائر است و محقق بیان می‌کند که همه زائران در آرزو و حداقل پایبندی به آن سهیم هستند. آداب معاشرت و همچنین این که هر یک از آنها صفاتی را می‌بینند که امام را شایسته زیارت می‌کند.
انگیزه‌های زائران شامل نذر، وعده، سوگند، تشکر از پروردگار، دعا برای سلامتی، خداجویی و غیره است. هر تجربه‌ای از تجربه زائران در طول سفر، احساسات آنها نسبت به این تجربه، پاسخ‌های آنها در زمینه وسیع تر و تمرکز بر تغییرات و پویایی ذهنی را در دو چارچوب به تصویر می‌کشد که در چارچوب اول ترکیب عناصر افراد در سفر آنها منعکس می‌شود. استفاده از این چارچوب پاسخی به نمادهای تجربه زائران در سفر در مکان و زمان است. در چارچوب دوم، تجارب واقعی زائران متمرکز است. برخی از محققان قداست زائران را نشان می‌دهند و این که چگونه این مسیر راه‌های جدیدی از زندگی را به روی آن‌ها باز کرده و نشان داده است. در خاتمه اربعین حسینی را به عاشقان و شیفتگان امام حسین(ع) تسلیت گفته و پیاده روی مشتاقان روز اربعین را گرامی و پاس داشته و به ایشان که این مسیر نورانی را زنده نگه می‌دارند و دشمنان دین مبین اسلام را زیرپا لگد مال می‌نمایند درود و تحیت گفته و امیدوارم در این راه با عظمت از دعای خیر مولایمان حسین بن علی(ع) برخوردار گردند و این توشه معنوی، دستگیر دنیا و آخرت آنان باشد. الهی آمین.

References

1. Dorian, Mohammad Javad, The Spiritual Aspect of Arbaeen Husseini Walk Event, Manzar Magazine, Dey, 1397.  
2. Gehl, J. (2010). “Cities for People”, Island Press Washington.
3. Gehl, J. (1987). “Life Between Buildings”: Using Public Space, Van Nostrand Reinhold, New York.
4. Shama’ei, Ali; Pour Ahmad, Ahmad (1384), Urban Improvement and Renovation from the Perspective of Geography, publications: University of Tehran Press.
5. Heidari, Ali Akbar; Amir  Hajlou, Elham; Kaarkhane, Ma’soume; Ahmadi Fard,  Narges (1392), Evaluation of the Role of the Scenery of Public Spaces in Urban Quality, case study: district 1 of Tehran, Arman Shahr, 11 no. pages 323-335.
6. Vaaseghi,  Hussein,  (1392),  Jaaber-Ibn-Abdollah  Ansaari,  The First  Arbaeen  Husseini Pilgrim, Farhan-E-Ziarat (The Culture of Pilgrimage) Magazine, no. 19 and 20.
7. Porteous, J. Douglas, (1971), Design with People-the Quality of the Urban Environment, Environmental,  and  Behavior,  published  in  Environment  and  behavior:  eb;  an interdisciplinary journal No 3, 155-178.
8. Golkar,  Koorosh,  (1379),  Components  of  Urban  Design  Quality,  scientific-research publication, no. 32, page 38-65.
9. King, Wendy.C.; Brach, Jennifer.S.; Belle, Steven; Killingsworth, Richard; Fenton, Mark; Kriska, Andrea. (2003).
10. Nosal, B.  (2009). Halton  Region  Health  Department,  Creating Walkable  and Transit-Supportive Communities in Halton Oakville, Ontario.
11. Asad-Ol-Llahi, Shiva, (1383), The Necessity of Moving On-foot in Urban Centers, journal
of municipalities, sixth year, no. 66.
12. (IRNA Press Report, 1398). The number of Iranian mocked have reached 2 thousand and 500 this year. News code: 83519419. Mehr 24th, 1398, 9:42.
13. Environment  Planning  Council,  sixth  development  plan,  Explanation  of  Current Conditions Regarding the Environment of Leading Countries, Mehr 7th, 1393.    
14. Sa’eedi,  Ja’far;  Maleki,  Sa’eed,  (1395).  Analysis  of  the  Environmental  Aspects  and Position  of  Urban  Environment  in  Iran’s  Development  Plans.  Journal  of  Urban Management Studies, the eighth period, no. 27, pages 69-89.
15. Lynch, Kevin, (1376). The Theory of Good City, Translated by Hussein Bahreini, Behnaz Amin Zadeh, The University of Tehran Press.
16. Okhovvat, Haniyeh, (1394). Identification of Effective Components on Route Readability in Trade Complexes with Emphasis on Traditional Bazaar Structure, Third International Congress of Construction, Architecture and Urban Development.
17. Golkar, Koorosh,  The  Concept  of the  Quality of  Liveliness  in Urban  Design, Soffeh Journal, spring and summer of 1386, period 16, no. 44, pages 66-75.
18. Packard,  Jahaanshah,  (1386),  Articles on  Urban  Design,  Collected  by Elhaam  Soori, Shahidi publication, Tehran.  
19. Mojtahed-E-Sistaani,  Eram,  (1387),  Qualitative  Components  of  the  Desirability  of Sidewalks and Urban Streets, fourteenth conference of the students of the country and first international student conference of construction, Semnan.
20. Daaneshpour, Seyyed Abd-Ol-Haadi; Charkhchian,  Maryam, (1386).  Public Space and Factors Effective on Social Life, Baagh-E-Nazar quarterly, no. 7, 19-28.
21. Rafi’pour,  Faraamarz,  (1382).  The  Anatomy  of  Society:  An  Introduction  to  Practical Sociology. Enteshaar Co, Tehran.
22. Paaknia,  Abd-Ol-Karim,  (1383).  Arbaeen  in  the  Culture  of Ahl-E-Bait,  Moballeghan Journal, (52): 21-32.
23. Tabarsi,  Hassan-Ibn-Fazl,  (1370).  Makaarem-Ol-Akhlagh,  translated  by  Mirza
Muhammad Ali Modarres Chehardahi, Qom: Sharif Reza publications

دکتر اسدالله افشار

• دکتر اسدالله افشار

• پیوندهای اجتماعی

• مناسک دینی

• مذهب شیعه

• مراسم عزاداری

• محرم و اربعین

• اربعین حسینی

• اربعین

• عاشقان امام حسین

• امام حسین

• کربلا

• زائران

• نجف به کربلا

• حرکت با پای پیاده

• پیاده روی