برداشتی از اخلاق مدیریت در قرآن (۵)

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»،

۶. سعه‌صدر
 سعه‌صدر يا شرح صدر يكي از مهم‌ترين ويژگي‌هاي مديريت است كه در همين راستا در قرآن نيز به صراحت بر آن تأكيد شده است. حضرت موسي (ع) وقتي از سوي خداوند رسالت سنگين پيامبري و به دنبال آن دعوت فرعون به سوي خدا بر عهده‌اش گذاشته شد، از خداوند چندين درخواست كرد كه اولين آن شرح صدر بود. شايد در فارسي بتوان «سينه فراخ» را ترجمه آن دانست. اما آنچه مهم است معنا و مفهوم اين اصطلاح است. شرح صدر يعني مدير به نيرويي دروني دست پيدا كند كه در برابر تمامي عوارض و جوانب، خوشي‌ها و ناخوشي‌هاي مسؤوليت، كنترل خود را از دست ندهد و از اصول و برنامه‌هاي مديريتي خود عدول ننمايد. به عبارتي مديريت، همراه با انواع مسائل و مشكلات است. در بيش‌تر موارد وزش بادها در جهت مخالف است. كمبودها، توقعات، مسائل و مشكلات، بحران ها، اعتراضات، تبليغات سوء، كارشكني‌ها، توطئه‌ها، درگيري‌ها و صدها مشكلات ديگر آنچنان عرصه را بر مدير تنگ مي‌كند كه هيچ راه فراري براي مدير باقي نمي‌گذارد. در چنين شرايطي مديران دو دسته مي‌شوند:
۱. عده‌اي خود را مي‌بازند و احساس مي‌كنند كه آسمان به زمين رسيده و ادامه كار براي آن‌ها سخت و طاقت‌فرسا گرديده و از كوره به در مي‌روند و حتي با تصميم‌ها و اقدامات عجولانه و غيركارشناسي كار را بر خود و ديگران مشكل‌تر مي‌نمايند. اين‌ها كساني هستند كه سعه‌صدر يا شرح صدر ندارند. در همين راستا افرادي كه شرح صدر ندارند در برابر پيروزي‌ها و موفقيت‌ها نيز تعادل خود را نمي‌توانند حفظ كنند و آن چنان ذوق‌زده و خوشحال مي‌شوند كه دست به رفتارهاي غيرعادي مي‌زنند.
۲. کسانی که در مواجهه با مشکلات و سختی‌های مدیریتی، خود را نمی‌بازند، بر رفتار و اخلاق خود کنترل دارند، تدبیر را از دست نمی‌دهند و بدون توجه به حجم سنگین مشکلات به دنبال راه حل و خروج از مشکلات هستند. اهل شکیبایی و صبر هستند و رفتارهای غیر‌متعارف از آن‌ها سر نمی‌زند.
«نخستين سرمايه براي يك رهبر انقلابي، سينه گشاده، حوصله فراوان، استقامت و شهامت و تحمل بار مشكلات است و به همين دليل در حديثي از امير مؤمنان علي (ع) مي‌خوانيم: «آله الرياسه سعه الصدر» وسيله رهبري و رياست سينه گشاده است. (نهج‌البلاغه كلمات قصار حكمت 176) به نقل از (تفسير نمونه ج 13- ص 139 و 186) همچنين در تفسير نمونه جلد 5 ص 436 ذيل آيه 125 سوره انعام در معناي شرح صدر اين گونه آمده است:
 سعه‌صدر (گشادگي سينه) يكي از مواهب بزرگ و ضيق صدر (تنگي سينه) يكي از كيفرهاي الهي شمرده شده است، همان طور كه خداوند در مقام بيان يك موهبت عظيم به پيامبر خود مي‌گويد: «الم نشرح لك صدرك» آيا سينه تو را وسيع و گشاده نساختيم.
و اين موضوعي است كه با مطالعه در حالات افراد به خوبي مشاهده مي‌شود. بعضي روحشان آن چنان باز و گشاده است كه آمادگي براي پذيرش هر واقعيتي - هر چند بزرگ باشد - را دارند اما به عكس بعضي روحشان آن چنان تنگ و محدود است كه گويا راهي و جایي براي نفوذ هيچ حقيقتي در آن نيست. افق ديد فكري آن‌ها محدود به زندگي روزمره و خواب و خور آن‌ها است، اگر به آن‌ها برسد همه چيز درست است و اگر كم‌ترين تغييري در آن پيدا شود گويا همه چيز تغییر يافته و دنيا خراب شده است».
با این توضیحات مدیر باید شرح صدر داشته باشد. شاید تعبیر دریا‌دلی برای صاحبان سعه‌صدر تعبیر نابجایی نباشد. دریا آن قدر گسترده است که با هر سنگی متلاطم نمی‌شود و از کورا به در نمی‌رود دریا آن قدر ظرفیتش بزرگ است که هر شئ بزرگی را در خود جا می‌دهد و از جا هم کنده نمی‌شود. ولی برکه‌ای کوچک با سنگی کوچک متلاطم می‌شود و آرامش خود را از دست می‌دهد.
مدیران دارای شرح صدر مدیران دریادلی هستند که با بزرگی وجود خود همه مشکلات را با پنجه تدبیر حل می‌کنند. نمی‌گذارند مشکلات و موانع مسیر آن‌ها را در انجام‌ مأموريت‌ها دچار خلل کند‌.
مدیران دارای شرح صدر مدیران دریا‌دلی هستند که با بزرگی وجود خود، همه مشکلات را با پنجه تدبیر حل می‌کنند. انبوه مشکلات را در دل دریایی خود جا می‌دهند و خم به ابرو نمی‌آورند. با تحمل و شکیبایی در آن شرایط سخت، بهترین راه حل‌ها را پیدا می‌کنند.
آن‌ها نمی‌گذارند مشکلات و موانع مسیر آن‌ها را در انجام ‌مأموريت‌ها دچار خلل کند‌.
هیج مدیری بدون داشتن سعه‌صدر نمی‌تواند در مأموریت خود موفق باشد.

دکتر نصرالله شفیعی

• شرح صدر

• مدیران

• ويژگي‌هاي مديريت

• سعه‌صدر

• مدیران دارای شرح صدر