برداشتی از اخلاق مدیریت در قرآن (۲)

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»،

۳. توکل بر خدا محور تمامی فعالیت‌ها
فرق مدیریت دینی با سایر مدیریت‌ها آن است که در مدیریت‌های غیردینی و منبعث از نظام‌های لائیک یا سکولار صرفاً بر علل و عوامل مادی، زمینه‌ها و امکانات مادی و نیروهای انسانی، اعتبارات و بودجه‌ها، شرایط مطلوب اداری تکیه می‌شود. در این تفکر نسبت موفقیت و کارآمدی صرفاً بستگی به علل و عوامل فوق دارد. هر چه این شرایط بیش‌تر فراهم باشد، موفقیت و بازدهی بیش‌تر است. هر چه این شرایط نا‌مناسب‌تر باشد بازدهی کم‌تر و نا‌کارآمدی‌ بیش‌تر است. تفکر توحیدی و جهان‌بینی الهی ضمن اینکه علل و عوامل مادی را به رسمیت می‌شناسد و آن‌ها را شرط لازم برای دستیابی به موفقیت و هدف‌های تعریف شده می‌داند، ولی علل و عوامل پیروزی و دستیابی به هدف را منحصراً در علل و عوامل مادی نمی‌‌داند، بلکه اعتقاد به علل و عوامل دیگر، تحت عنوان علل و عوامل معنوی دارد. بدین معنا که اگر کسی با اعتقاد قلبی و راسخ به خدا تلاش کند و از او کمک بخواهد در عین حال علل و عوامل مادی لازم را نیز به‌کار گیرد، خداوند با لطف خاص خود که به آن توفیق الهی گفته می‌شود زمینه را برای رسیدن به هدف هموارتر خواهد کرد و به او کمک خواهد کرد تا موانع را از بین ببرد و بهتر و سریع‌تر و کامل‌تر به هدف برسد. یکی از این علل و عوامل معنوی، توکل بر خداست. بدین شکل که فرد در پرتو اعتقادات قلبی، به خدا تکیه کند، او را وکیل قرار دهد از او مدد بخواهد، تلاش لازم را به خرج دهد، نا‌امید نشود و نتیجه کار را به خدا وا‌گذار نماید. در چنین شرایطی نیز خداوند به او کمک خاص خواهد نمود. در قرآن آیات صریحی در نقش توکل در کمک خاص خداوند وجود دارد که به برخی از آن‌ها اشاره می‌گردد:
«وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی الله فَهُوَ حَسْبُهُ اِنَّ الله بلِغُ اَمْرِه،قَدْ جَعَلَ اللهُ لِکُلِّ شَئٍ قَدْراً» (طلاق[65]/3)
ترجمه: و هر کس بر خدا اعتماد کند او برای وی بس است. خدا فرمانش را به انجام‌رساننده است. به راستی خدا برای هر چیزی اندازه‌ای مقرّر کرده است.
«وَ تَوَکَّلْ عَلَی الحیّ الّذی لا یموت و سبّح بحمده و کفی بِهِ بذنوب عبادهِ خبیراً» (فرقان[25]/85)
ترجمه: و بر آن زنده که نمی‌میرد توکل کن و به ستایش او تسبیح گوی و همین بس که او به گناهان بندگانش آگاه است.
«وَ تَوَکَّلْ عَلَی الله وَ کَفی بِاللِه وَکیلا» (احزاب[3]/3)
ترجمه: و بر خدا اعتماد کن، همین بس که خداوند نگهبان [تو] است.
آیات در مورد توکل در قرآن فراوان است و همه مؤیّد این است که توکل نقش مهمی در رسیدن به هدف دارد.
بنابراین یک مدیر در نظام اسلامی ضمن ساماندهی مطلوب نظام اداری اعم از امکانات مادی و نیروهای انسانی، در انجام کار‌ها و اقدامات بر خدا توکل می‌کند و از او مدد می‌‌گیرد و در نتیجه خداوند نیز کمک ویژه‌اش را شامل حال این گونه مدیران می‌کند.
بدون تردید موفقیت این مدیران نسبت به مدیرانی که صرفا بر علل و عوامل مادی تکیه می‌کنند بیش‌تر است.

دکتر نصرالله شفیعی

• مدیریت دینی

• مدیریت‌های غیردینی

• لائیک

• سکولار