منظومه فکری مقام معظم رهبری درباره فضای مجازی

برداشت های گوناگون به دلیل فقدان نگاه منظومه‌ای

به گزارش پايگاه خبري تحليلي «نيک رو» به نقل از سیاست روز، مقام معظم رهبری درباره فضای مجازی فرمایشات متعددی دارند که برخی آن‌ها را گزینش‌شده و نه یک مجموعه کامل و در کنار هم می‌بینند. این نگاه گزینشی باعث برداشت‌های گوناگون نسبت به دیدگاه معظم له درباره فضای مجازی شده است.
مواضع ایشان در این رابطه در دو گروه جای می‌گیرد. بخشی ناظر به حاکمیت و مدیریت فضای مجازی است که ضمن دلالت بر عدم پذیرش وضعیت موجود، لزوم توجه به حکمرانی سایبری، عدم پذیرش حاکمیت سرویس‌های بزه‌خیز خارجی، بومی‌سازی و در یک کلام، قدرتمند شدن در فضای مجازی مطالبه شده است و بخش دیگر فرمایشات، ناظر به بُعد کاربری فضای مجازی است که ضمن توصیه به ورود در شبکه‌های اجتماعی، استفاده از ظرفیت فضای مجازی برای تبلیغ، پاسخگویی به شبهات و... را درخواست کرده‌اند.

توجه به بخشی از فرمایشات رهبری و غفلت از بخشی دیگر، موجب بروز اختلاف نظر درباره نگرش ایشان به فضای مجازی شده است. عده‌ای با توجه به سخنان متعدد معظم له در انتقاد از وضعیت فضای مجازی، ایشان را به درستی مخالف فضای مجازی ولنگار فعلی دانسته و بعضی دیگر با توجه به تأکید ایشان به ورود هوشمندانه، تصور می‌کنند رهبر انقلاب باوجود انتقاداتی که نسبت به فضای مجازیِ موجود دارند، آن را پذیرفته و تنها راه حل مشکلات را، ورود و فعالیت حداکثری در این بستر می‌دانند. برطرف کردن این دوگانگی ظاهری، درگرو توجه به منظومه فکری معظم له است که در ادامه تبیین می‌گردد.
رهبر معظم انقلاب -همان‌طور که اشاره شد- در موارد بسیاری از وضعیت موجود فضای مجازی، اعلام نارضایتی کرده‌اند که تشبیه اینترنت بدون فیلتر به سگ هاری که در بین مردم رهاشده، از جمله آن‌ها است. همچنین در دیدار با مسئولان قرارگاه قرب بقیه‌الله سپاه، اظهار می‌دارند: «فضای مجازی قتلگاه نوجوانان و جوانان شده است و منطقه عظیمی از این فضا اکنون در دست دشمن است و آن‌ها هم دارند به ما ضربه می‌زنند. کارهایی صورت گرفته، اما کافی نیست. باید دشمن را از فضای مجازی بیرون برانید. بخشی از این اقدام به جلوگیری قانونی شبکه‌های اجتماعی مربوط می‌شود، اما شما هم باید فعال شوید و نیاز است تحول هوشمندانه‌ای انجام بگیرد. ما نیاز به یک شبکه پیام‌رسان وسیع با ظرفیت حداقل ۲۰ میلیون کاربر داریم. شبکه‌ای که همه‌ی امکانات و جذابیت‌های موجود را داشته باشد و حتی از شبکه‌های موجود بهتر باشد.»

تشبیه فضای مجازی به سلاح شیمیایی دیگر تعبیر ایشان در این رابطه است: «فعلاً دشمن از ابزار رسانه استفاده می‌کند برای اثرگذاری بر افکار عمومی. توجّه کنید! ابزار رسانه، ابزار مهم و اگر دستِ دشمن باشد، ابزار خطرناکی است. ابزار رسانه را تشبیه می‌کنند به سلاح‌های شیمیایی در جنگ نظامی... امروز از تلویزیون، از رادیو، از اینترنت، از شبکه‌های اجتماعی، از انواع و اقسام وسایل فضای مجازی، علیه افکار عمومی ما استفاده می‌شود؛ این را کسانی که مسئولیت این بخش از کشور را بخش ارتباطات را دارند، درست توجه کنند. ما در جلسات حضوری هم به این‌ها تذکر داده‌ایم، تأکید کرده‌ایم، حالا هم می‌گوییم؛ توجه کنند که آن‌ها ابزاری نشوند برای اینکه دشمن راحت بتواند سلاح شیمیایی خودش را علیه این مردم به کار ببرد. وظیفه‌ی خودشان را بدانند و با جدیت عمل کنند.»
ایشان با بیان اینکه فضای مجازی امروز، ابزار تسلط بر فرهنگ کشور است می‌فرمایند: «این‌ها ابزارهایی هستند که می‌توانند مفید واقع بشوند اما سلطه‌ی دشمن را از این ابزارها بایستی سلب کرد. نمی‌توانید شما برای اینکه مثلاً فرض بفرمایید رادیو و تلویزیون داشته باشید، رادیو تلویزیونتان را بدهید در اختیار دشمن؛ اینترنت هم همین‌جور است، فضای مجازی هم همین‌جور است، دستگاه‌های اطلاعاتی و ابزارهای اطلاعاتی هم همین‌جور است، این‌ها را نمی‌شود در اختیار دشمن قرارداد؛ امروز در اختیار دشمن است.»

از معدود مواردی که مقام معظم رهبری به دلیل کوتاهی مسئولان، مشخصاً در جلسه عمومی از آن‌ها گله کرده‌اند، مربوط به متولیان فضای مجازی است: «ما به دستگاه‌های ارتباطی خودمان، به مجموعه‌ی وزارت ارتباطات و شورای عالی مجازی که بنده از آن هم گله دارم سفارشمان این است؛ ما نمی‌گوییم این راه را ببندید؛ نه، اینکه بی‌عقلی است... از این استفاده کنید منتها استفاده‌ی درست بکنید؛ بعضی از کشورها طبق فرهنگ خودشان این دستگاه‌ها را قبضه کرده‌اند. ما چرا نمی‌کنیم؟ چرا حواسمان نیست؟ چرا رها می‌کنیم این فضای غیرقابل‌کنترل و غیرمنضبط را؟ مسئول‌اند، یکی از مسئولین هم همین‌ها هستند؛ دستگاه وزارت ارتباطات است.»
گلایه از عدم راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات بخش دیگری از فرمایشات حاکمیتی ایشان است: «در مسئله‌ی فضای مجازی، آنچه از همه مهم‌تر است، مسئله‌ی شبکه‌ی ملی اطلاعات است. متأسفانه در این زمینه کوتاهی شده، کاری که باید انجام بگیرد، انجام نگرفته؛ این‌طور نمی‌شود. اینکه ما به‌عنوان اینکه نباید جلوی فضای مجازی را گرفت، در این زمینه‌ها کوتاهی کنیم، این مسئله‌ای را حل نمی‌کند و منطق درستی هم نیست. خب امروز فضای مجازی مخصوص ما که نیست، همه‌ی دنیا امروز درگیرند با فضای مجازی؛ کشورهایی که شبکه‌ی ملی اطلاعات درست کرده‌اند و (فضای مجازی را) کنترل کرده‌اند به نفع خودشان و به نفع ارزش‌های موردنظر خودشان، یکی دو تا نیستند. بهترینِ کشورها، قوی‌ترین کشورها، در این زمینه‌ها خط قرمز دارند؛ راه نمی‌دهند؛ خیلی از بخش‌های فضای مجازی اعزام‌شده‌ی از سوی آمریکا و دستگاه‌های پشت سر و پشت‌صحنه‌ی این قضیّه را راه نمی‌دهند؛ کنترل می‌کنند. ما هم باید کنترل کنیم؛ این کنترل کردن معنایش این نیست که ما ملّت را از فضای مجازی محروم کنیم؛ نه، معنایش این نیست.

امروز بهمنی از گزاره‌های درست و نادرست دارد روی سر مراجعین اینترنت ما فرود می‌آید... ما چرا باید اجازه بدهیم آن چیزهایی که برخلاف ارزش‌های ما است، برخلاف آن اصول مسلّمه ی ما است، برخلاف همان اجزا و عناصر اصلی هویت ملی ما است، به‌وسیله‌ی کسانی که بدخواه ما هستند، در داخل کشور توسعه پیدا کند؟»
موارد فوق تنها گوشه‌ای از سخنان رهبری است که به‌صراحت از وضعیت فضای مجازی ابراز نارضایتی می‌کنند. ضرورت انقلاب در فضای مجازی و سلب سلطه دشمن از این فضا، حضور ایران در باشگاه فناوران عرصه فاوا، دست‌یابی به جایگاه برتر بین‌المللی و بومی‌سازی فضای مجازی به‌عنوان یک ابزار راهبردی، از بدیهیات منظومه فکری مقام معظم رهبری درباره فضای مجازی است. در همین راستا ایشان با تشکیل شورای عالی فضای مجازی در سال ۱۳۹۰، دستور طراحی و راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، سیستم‌عامل، پیام‌رسان و جویشگر بومی و... را صادر نموده‌اند که متأسفانه تاکنون اجرایی نشده است.

در کنار فرمایشات فوق، بخش دیگری از سخنان ایشان، مربوط به حوزه کاربری فضای مجازی است که با کلیدواژه ورود هوشمندانه آن را مطالبه کرده‌اند: «ورود هوشمندانه به شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی خیلی خوب است اما حواستان باشد آدم‌هایی ورود کنند که از شرایط آگاه باشند. حکایت «شد غلامی که آب جو آرد***آب جو آمد و غلام ببرد» نشود. ورود تهاجمی یکی از راه‌های ورود به این شبکه‌ها است»
همچنین در دیدارهایی که با طلاب و دانشجویان داشته‌اند، تأثیرگذاری در فضای مجازی را از این دو قشر درخواست کرده‌اند. براین اساس روشن است، ایشان از یک‌سو نسبت به وضعیت موجود فضای مجازی اعلام نارضایتی می‌کنند و از سوی دیگر خواستار ورود و فعالیت اقشار تأثیرگذار جامعه در این عرصه هستند. این فرمایشات به‌ظاهر متعارض را در قالب مثالی تبیین می‌کنیم.
طبق فتاوی مراجع معظم تقلید، مراجعه بیمار به پزشک نامحرم چنانچه مستلزم لمس و نگاه به بدن باشد -در غیر ضرورت- جایز نیست. فرض کنید همسر یکی از پاسداران بیت رهبری بیمار شده، باید هرچه سریع‌تر آپاندیس او تحت عمل جراحی قرار گیرد ولی آن پاسدار به دلیل عدم دسترسی به پزشک خانم حاذق، از مراجعه به پزشک مرد اجتناب کند. خبر به گوش مقام معظم رهبری رسیده و معظم له پیغام می‌دهند به او بگویید هرچه سریع‌تر باید به پزشک مرد مراجعه کرده، هرگونه تأخیر در این زمینه حرام و چنانچه اتفاق ناگواری برای همسرش بیفتد نیز، مستلزم ضمان است. واضح است این دستور از باب ضرورت صادر شده و تعارضی با حکم اولیه حرمت ندارد؛ اینکه وی باید برای معالجه همسرش به پزشک مرد مراجعه کند، منافاتی با لزوم ساخت بیمارستان مخصوص زنان ندارد. نمی‌توان گفت حال که رهبری حکم به جواز مراجعه زنان به پزشک مرد داده‌اند، پس ساخت بیمارستان مخصوص زنان نیز ضرورتی ندارد.

وضعیت امروز فضای مجازی نیز شبیه این مثال فرضی است. مواضع مقام معظم رهبری، بر عدم رضایت ایشان از وضع موجود فضای مجازی دلالت می‌کند، اما درعین‌حال از اقشار مؤثر جامعه همچون طلاب و دانشجویان خواسته‌اند، از باب ضرورت در این بستر فعالیت کنند. همچنان که در مثال مذکور، نباید جواز مراجعه زنان به پزشک مرد، بهانه‌ای برای کوتاهی مسئولان در تأسیس بیمارستان مخصوص زنان شود؛ در مورد فضای مجازی نیز حکم به جواز ورود نخبگان که حکمی اضطراری و از باب ضرورت است نباید موجب شود اصل مطالبات حاکمیتی رهبری تحت‌الشعاع قرار گرفته و کاملاً به حاشیه رود.
این در حالی است که در هر دو حوزه اتفاق نامیمونی رخ داده است. حکم اضطراری جواز مراجعه بیمار زن به پزشک مرد که حکمی موقت است آن‌چنان عادی شده که حتی متدینین جامعه نیز، هیچ احساس نارضایتی نکرده و ساخت بیمارستان مخصوص زنان را از مسئولان مطالبه نمی‌کنند، در حوزه فضای مجازی نیز درخواست مزبور رهبری -یعنی استفاده از فضای مجازی خطاب به اقشار تأثیرگذار- که از باب اضطرار صورت گرفته است، به‌طورکلی لزوم کسب استقلال و حاکمیت بر فضای مجازی را به حاشیه رانده و حتی جریان انقلابی نیز آن را با صدای بلند مطالبه نمی‌کند.

دیدار اعضاء شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۲۶ / ۹ / ۸۱
دیدار با مسئولان قرارگاه قرب بقیه الله ۱۹/۸/۹۵
در ورزشگاه آزادی » خدمت بسیجیان « همایش ده ها هزارنفری ۱۲ / ۷ / ۹۷
سخنرانی در مراسم سالگرد حضرت امام (ره)، ۱۴ / ۳ / ۹۵
دیدار با فرهنگیان و معلمان، ۱۳ / ۲ / ۹۵
دیدار ماه مبارک رمضان با مسئولان نظام ۲۲ / ۳ / ۹۶
دیدار با مسئولان قرارگاه قرب بقیه‌الله ۱۹ / ۸ / ۹۵

حجه الاسلام محمد کرباسی

• حجه الاسلام محمد کرباسی

• فضای مجازی

• فرمایشات رهبری

• وضعیت موجود فضای مجازی