درباره روزجهانی مبارزه با موادمخدر

به گزارش پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»،  26 ژوئن هرسال از سال 1987 میلادی به بعد که مصادف با 5 تیرماه می‌باشد از سوي سازمان ملل متحد روز جهاني مبارزه با مواد مخدر نامگذاری شده است.[1] این روز در حقیقت نمادین بوده تا همه کشورهای جهان چه آنان با مواد مخدر درگیر هستند و یا آنان که در معرض این مواد افیونی قرار دارند؛ دعوت به همکاری و مبارزه با آن شده‌اند تا بتوانند با تلاش و پشتکار بین المللی، جهان را عاری از مواد مخدر سازند و جامعه بشری را نیز از اعتیاد به این افیون نجات و رهایی بخشند. 

آیا واقعا در طی 34 سال گذشته با این همه تلاش و سیاستگذاری‌های صورت گرفته در سطح بین‌الملل؛ جامعه جهانی در کنترل و پیشگیری این امر مهم توفیقی داشته است و اگر داشته است چرا هر ساله بر تعداد معتادان جهانی افزوده می‌شود و انواع مواد نیز متنوع و شیوع آن گسترش می‌یابد؟ کجای کار اشکال دارد و چرا جامعه جهانی با وجود سازمان‌ها و مجامع و مراکز متعدد پژوهشی، علمی، درمانی- بهداشتی و با صرف هزینه‌های کلان مالی، در کنترل و پیشگیری عاجز مانده است و هرگاه آمار هرساله از سوی دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل ارائه می‌گردد، شاهد افزایش معتادان و تنوع انواع مواد افیونی هستیم؟ پاسخ مشخص است و آن هم جنبه سیاسی دارد و هم جنبه اقتصادی و هردوی این دو موضوع نقش تعیین کننده در اوج گیری اعتیاد در سطح جهان دارد و تا قدرت‌های جهانی وجود دارند و تا دولت‌های وابسته خودکامه به این قدرت‌ها در جهان تکیه کرده‌اند؛ هرگز مشکل اعتیاد و مواد مخدر در جهان حل نخواهد شد و تلاش‌های اگر چه خوب و مثمرثمر می‌نماید اما به مثال ضرب المثل قدیمی است که در فرهنگ خود داریم می‌ماند و آن آب در هاون کوبیدن است!

دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل با توجه به بررسی‌های صورت گرفته و تحلیل گزارش‌های سالانه خود؛ هرساله با شعار و نامگذاري ويژه‌اي به استقبال اين روز جهانی مي‌رود و امسال هم بنا بر سنت‌های گذشته، 26 ژوئن2021 - روز جهاني مبارزه با مواد مخدر- را به موضوع «براي نجات زندگي، حقايق درباره مواد مخدر را به اشتراك بگذاريم» اختصاص داده است و قطعا این اشتراک گذاری، حاوی پیام‌ها و پیامدهایی در سطوح فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در سطح جهان خواهد داشت که در صورت خیزش جهانی علیه این امر مذموم حمایت شده از سوی قدرت های پلید جهانی، شاهد آثار و تأثیرگذاری مثبت آن خواهیم بود. 

اکنون با عنایت به موضوع یادداشت پیش رو، و اظهارات مسئولان ذی ربط و کارشناسان، به برخی از مسائل مرتبط با اعتیاد و مواد مخدر در ایران و جهان اشاراتی خواهیم داشت:
 

1- طبق گزارش جهانی مواد مخدر دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد، در سال 2020، حدود 275 میلیون نفر مواد مخدر مصرف کردند و بیش از 36 میلیون نفر از اختلالات مصرف مواد مخدر رنج بردند. از نظر کارشناسان این آمار 275 یا 280 میلیون نفر معتاد در کل دنیا، درست نیست. حداکثر در 30 کشور دنیا مثل سوئیس و استرالیا فقط می‌گویند معتاد بیمار است و مجرم نیست و رسماً اعلام می‌کنند. در آن کشورها، فرد معتاد می‌تواند بگوید معتاد است چون معتاد، بیمار است. می‌داند که دولت هم به او کار ندارد و کارفرمایش هم بداند او را اخراج نمی‌کند. در کشورهای دیگر حتی در آمریکا و خیلی از کشورهای عربی و آفریقایی، معتاد به عنوان مجرم شناخته می‌شود و وقتی معتاد، مجرم باشد او اعتیاد خودش را اعلام نمی‌کند. بنابراین، آمار معتادان دنیا باید خیلی بیش از 280 میلیون نفر اعلام شده باشد.

2- این گزارش همچنین به قدرت کانابیس[2] در 24 سال گذشته اشاره می‌کند که در بخش‌هایی از جهان به اندازه 4 برابر بیشتر شده است، و علی رغم شواهد موجود دال بر این که مصرف کانابیس، مخصوصا در کسانی که مصرف کننده طولانی مدت هستند، به سلامت آسیب می‌زند، از تعداد نوجوان‌هائی که این ماده را مضر می‌دانستند، 40 درصد کاسته شده است.

3- نادیده گرفتن خطرهای مصرف مواد با نرخ بالاتر مصرف مواد مرتبط است، و یافته های گزارش سالانه مواد مخدر 2021 دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد بر نیاز به پر کردن خلأ بین انگاشتن و واقعیت تأکید دارد تا بتوان آگاهی افراد جوان و حافظان سلامت جامعه را بالا برد.[3]

4- از نگاه خانم غادا والی، مدیر اجرائی دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل "شعار امسال روز جهانی مبارزه با مصرف مواد و قاچاق غیر قانونی" بر اهمیت تقویت مبتنی بر شواهد آگاهی عمومی تأکید می‌کند، تا جامعه بین‌الملل، دولت‌ها، جامعه مدنی، خانواده‌ها، و جوانان بتوانند تصمی‌های خود را از روی آگاهی بگیرند و بهتر بتوانند تلاش‌ها برای پیشگیری و درمان مصرف مواد را به ثمر برسانند و با چالش‌های جهانی مواد مخدر دست و پنجه نرم کنند.

5- بر اساس این گزارش، بین سال های 2019-2002، درصد ماده اصلی روانگردان موجود در کانابیس در اروپا از 6 درصد به 11 درصد افزایش یافته است. این ماده در بین سال های 2019-1995 از 4 درصد به 16 در صد در آمریکا افزایش داشته است. این در حالی است که درصد نواجوان‌هائی که کانابیس را مضر می‌دانستند در آمریکا 40 درصد و در اروپا 25 درصد کم شده است.[4]

6- بین سال‌های 2019-2010، تعداد افرادی که مواد مصرف می‌کنند 22 درصد افزایش یافته است، که بخشی به دلیل افزایش جمعیت جهانی بوده است. بر اساس تغییرات جمعیتی، تصویر موجود نشان می‌دهد که تا سال 2030، تعداد افرادی که در جهان مواد مصرف می‌کنند، 11 درصد افزوده می‌شود و افزایش قابل توجه 40 درصدی در آفریقا، به دلیل رشد سریع و جوان جمعیت.

7- طبق برآوردهای اخیر جهانی، حدود 5/5 درصد جمعیت بین 15 تا 64 سال حداقل یک بار در سال گذشته مواد مصرف کرده‌اند، در حالی که 3/36 میلیون نفر، یا 13 درصد از کل تعداد افرادی که مواد مصرف می‌کنند، از اختلالات مصرف مواد مخدر رنج می‌برند.

8- برآورد شده است که بیش از 11 میلیون نفر در جهان مواد مخدر تزریق می‌کنند که نیمی از آنها به هپاتیت C مبتلا هستند. مواد شبه افیونی همچنان بیشترین بانی ابتلا به بیماری‌های مربوط به مصرف مواد هستند.

9- دو ماده شبه افیونی که بیشترین استفاده را برای درمان اختلالات مصرف مواد شبه افیونی دارند، متادون و بوپرونورفین، در دو دهه اخیر بیشتر در دسترس بوده‌اند. میزان در دسترس این مواد برای مصرف پزشکی از سال 1999، 6 برابر شده است، از 557 میلیون دوز در روز به 3317 میلیون تا سال 2019 رسیده است که نشان می‌دهد درمان داروئی مبتنی بر شواهد بیشتر از گذشته در دسترس است.

10- بازارهای مواد مخدر در شبکه تاریک(Dark Web) تنها در طول دهه گذشته ظهور کردند اما بازارهای اصلی هم اکنون حداقل 315 میلیون دلار ارزش دارند. اگرچه این تنها بخشی از بازار مواد مخدر است، این روند بین سال های 2011 تا اواسط 2017 و از اواسط 2017 تا 2020، چهار برابر افزایش داشته است.[5]

11- تعداد مواد روانگردان جدید نوظهور در بازارجهانی از 163 در سال 2013 به 71 در 2019 کاهش پیدا کرد. این نشان دهنده روندها در آمریکای شمالی، اروپا و آسیا است. 

یافته‌ها حاکی از آن است که سیستم‌های کنترل ملی و بین‌المللی در محدود ساختن مواد روانگردان جدید در کشورهای با درآمد بالا، جائی که این مواد در دهه گذشته پدیدار شدند، موفق بوده‌اند. 

12- گزارش جدید نشان می‌دهد که بازارهای مواد مخدر توانستند بعد از اختلال اولیه به دلیل بروز همه گیری، سریع به کار خود ادامه دهند؛ طغیانی که باعث تحریک یا تسریع برخی از پویایی‌های قاچاق موجود در بازار جهانی مواد مخدر شده است. در این میان می‌توان به حمل و نقل چشمگیرتر مواد مخدر، افزایش در تناوب مسیرهای آبی و زمینی مورد استفاده برای قاچاق، استفاده بیشتر از هواپیماهای شخصی برای قاچاق مواد مخدر، و طغیان در مصرف روش‌های بیشمار برای انتقال مواد مخدر به مصرف کنندگان نهائی اشاره کرد.[6]

13- موادمخدر و تجارت آن، معضلی جهانی به حساب می‌آید. بیش از 170 کشور به طور جدی درگیر این پدیده شوم خانمانسوز هستند. درآمدهای ناشی از این تجارت که سالانه بیش از 1700 میلیارد دلار است، به اقتصاد بسیاری از این کشورها نفوذ کرده و بنیان اقتصادی آن‌ها را با فساد مواجه و  متلاشی نموده است.

14- بنا به اعلام مدیرکل دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر؛ 2 میلیون و ۸۰۸ هزار نفر مصرف کننده مستمر مواد در کشور به ثبت رسیده است. البته این آمار ازسوی کارشناسان مورد تأیید نمی‌باشد! [7]

15- بنابر نظر کارشناسان؛ الگوی اعتیاد در ایران تغییر کرده و از مواد مخدر سنتی مثل «تریاک» و «هروئین»، به سمت مواد مخدر صنعتی مثل «شیشه» و «گُل» یا «حشیش» آمده است.[8]

16- کارشناسان می‌گویند: در جامعه ما چیزی حداقل بین 7 تا 8 درصد افراد بالای 15 سال یعنی حدود 4 میلیون نفر، مصرف کننده مواد مخدر هستند و این افراد، چیزی حدود 10 میلیارد دلار و به پول امروز 29 هزار میلیارد تومان، به اقتصاد این کشور ضربه می‌زنند چه در خرید مواد مخدر، چه در سیبستم بهداشتی، چه در سیستم قضایی و چه موضوعات دیگر.

17- طی 10 ساله گذشته، تعداد معتادان زن دو برابر شده و از 5 درصد به 10 درصد افزایش پیدا کرده است. 

از نگاه کارشناسان، این عدد امروز می‌تواند تا 15 درصد که قابل قبول است افزایش یابد. 

18- با توجه به آمار و ارقام در سال 1397: 

 -میزان شیوع مصرف مواد در دانش‌آموزان متوسطه دوم کشور ۲.۱ درصد است.  

- میانگین شیوع مصرف مواد در میان کارگران کشور ۲۲.۳ درصد است.

- ۰.۶ درصد از جمعیت ۱۵-۶۴ سال زنان، معادل ۱۵۶ هزار نفر از زنان کشور به مصرف مواد گرایش دارند.  

- از هر ۱۰ نفر مصرف‌کننده مواد مخدر یک نفر زن است و گرایش دختران و زنان نسبت به مصرف مواد مخدر در حال افزایش است. 

- میزان تمایل به مصرف مواد در بین جمعیت ۱۵-۶۴ کشور حدود ۱۶.۸۱ درصد است. 

- ۲۷.۵ درصد افراد جامعه نگرش مثبتی به مصرف مواد دارند. از این میان سهم زنان ۲۶.۴ درصد و سهم مردان ۲۹.۳ درصد است.[9] 

- تریاک با8 /66درصد ، ماری جوآنا و مشتقات آن شامل ماری گل ، گراس ، علف با 9 / 11 درصد ، کراک افغانی و هروئین 6 / 10 و شیشه 1 / 8 درصد، نحوه شیوع مصرف مواد مخدر در میان ٢ میلیون و 808 هزار نفر مصرف کننده مستمر مواد مخدر در کشور است. با توجه به این آمار، مصرف تریاک همچنان در صدر مواد مخدر بوده و مصرف شیشه افت قابل توجه ای داشته است.[10]

- 600 نوع مواد مخدر صنعتي در كشور توليد مي‌شود! بیش از۷۰ باند قاچاق مواد مخدر متلاشی شده است.  

- نرخ شیوع مصرف اوپیوئیدها در ایران در صدر جدول مصرف جهانی قرار دارد. علاوه بر این، بنا برآمار ستاد مبارزه با مواد مخدر، روزانه۷۰ نفر به تعداد معتادین درایران افزوده می‌شود. از این میان، تنها نیمی مصرف‌کننده تریاک هستند.[11]

- زنان در دهه دوم زندگی و از سن 15 تا 29 سال بیشتر به مصرف مواد مخدر گرایش پیدا کرده‌اند. اعتیاد زنان در سال 80، پنج درصد کل معتادان را تشکیل می‌دهند ودرسال 1390 این رقم به 9 درصد رسیده و درسال 1396 از مرز 10 درصد ازکل جمعیت معتادان کشور عبورکرده است.تریاک بیشترین ماده مصرفی در زنان است و پس از آن شیشه بوده و سوخته تریاک در رتبه سوم قرار دارند. به این ترتیب مصرف مواد مخدر سنتی در میان زنان در رتبه اول است. در حال حاضر 40 مرکز ترک اعتیاد زنان در کشور  وجود دارد، هر یک حدود 40 تا 50 نفر را پوشش می‌دهند.[12] 

- بنابر رصد اخبار و محاسبات انجام شده در سال 1396، روزانه درکشور حداقل 7 هزار کیلوگرم مواد مخدر مصرف می‌گردید. گردش مالی تجارت مواد مخدر در ایران بیش از 3 میلیارد دلار است. سالانه بیش از 30 تن دارو در حوزه درمان مواد مخدر مصرف می‌شود و بیش از 10 هزار میلیارد تومان به کشور خسارت وارد می‌شود. 3 هزار نفر در سال بر اثر سوء مصرف مواد مخدر می‌میرد یعنی هر 8 ساعت یک نفر در کشور فوت می‌کند ( چرا که اکنون ناخالصی‌ها در مواد مخدر افزوده شده و به تبع آن مرگ و میر نیز افزایش یافته است). 

- در حال حاضر بيش از 60 درصد زندانيان ما به علت موادمخدر دستگير مي‌شوند يا به طور غيرمستقيم جرم موادمخدري دارند.  

صاحب این قلم ضمن ارج گذاری به تلاش‌ها و زحمات مسئولان دلسوزستاد مبارزه با مواد مخدر در ابعاد مختلف؛ معتقد است باید ستاد با توجه به بودجه‌ای که در اختیار دارد؛آمار و اطلاعات صحیح اعتیاد را با استفاده از سرمایه انسانی متخصص، پژوهش‌های اساسی و بهره گیری از علم و تجربه تحلیلگران حرفه ای جامعه آماری، هرلحظه و هرآن به صورت منظم و با تأسیس و راه اندازی مرکز سنجش آمار و مانیتورینگ قوی؛ دائم تحولات جهانی، منطقه‌ای، ملی و استانی را دراین زمینه رصد نماید تا بتواند بهنگام سیاستگذاری و تصمیم سازی نماید و مانع از خسارات سنگین و جبران ناپذیر در سطح جامعه گردد. 

سخن پایانی

کشورهای زیادی در 5قاره دنیا گرفتار موادمخدر هستند. مردمان زیادی دراین مسیر غلط زندگی خود را فنا کرده و برباد داده‌اند. آن چه بیان شد و تصویر گردید اندکی از بسیار است که مجال بحثش در این نوشتار مهیا نگردید. حکومت‌های جائر و نظام های استکباری سلطه گر برای استمرار مطامع استعماری خود در جهان، با استفاده از این مواد افیونی، نقش بسزایی در اضمحلال منابع و نیروی انسانی داشته و دارند.     

جهان بشریت شاهد و نظاره گر بحران و چالش ویرانگر گسترش مصرف انواع موادمخدر( چه سنتی و چه صنعتی و شیمیایی) از شرق قاره آفریقا گرفته تا  قاره آمریکا و اروپا ، خاورمیانه وآسیا است! این بحران؛ میلیون‌ها انسان را به بند کشیده و طوق بردگی برگردنش افکنده و او را هزاران فرسنگ از هویت خویش دور ساخته است و شخصیت والای مادی و معنوی او را دچار آسیب‌های روانی جدی نموده است! آیا با توجه به گسترش روزافزون جهانی مصرف انواع موادمخدر و با توجه به شعار امسال؛ «براي نجات زندگي، حقايق درباره مواد مخدر را به اشتراك بگذاريم»؛ می توان امیدوار بود روزی این انسان‌ها به دامن پاک خانواده و جامعه بازگردند؟ انتظار آن است که آن روز دور نباشد و با همت متولیان، متخصصان، خانواده‌ها و مهمتراز همه عزم و اراده مبتلایان به اعتیاد و مواد مخدر، این امرمهم و حیاتی تحقق یابد. 

پی‌نوشت:

[1] - کنفرانس بين‌المللی مبارزه با اعتياد و قاچاق مواد مخدر از تاريخ 17 تا 26 ژوئن 1987 در شهر "وين" به منظور ابراز عزم سياسی ملت‌ها در امر مبارزه با پديده خانمان سوز و شوم مواد مخدر تشکيل شد و در آن سندی با عنوان C.M.O به تصويب کشورهای شرکت کننده رسيد. اين سند خط مشی همه جانبه اقدامات در امر کنترل مواد مخدر را از سوی کشورهای شرکت کننده مشخص و آنان را متعهد نموده است تا اقدامات بين‌المللی در خصوص مبارزه با قاچاق مواد مخدر را قاطعانه دنبال کنند. در اين کنفرانس سندی در چهار فصل تنظيم شد که بيش از 35 مورد اقدام عملی را همچون ارزيابی ميزان مصرف، پيشگيری از طريق آموزش، نقش رسانه‌ها در بازگشت معتادان به دامن اجتماع و معالجه آنان، ريشه کنی مزارع غير مجاز خشخاش، نابودی شبکه‌های عمده قاچاق مواد مخدر، همکاري‌های حقوقی کشورها و غيره را در خود جای داده است. اين سند در 26 ژوئن مصادف با 5 تيرماه به اتفاق آراء مورد تأييد و تصويب کشورهای شرکت کننده قرار گرفت و سالروز تصويب اين سند به نام روز جهانی مبارزه با مواد مخدر اعلام شد.

[2] - «کانابیس» (شاهدانه) هم به گیاه کانابیس اشاره می‌کند و هم به محصولات مخدری که از این گیاه به دست می‌آید. محصولات مخدری که از این گیاه به دست می‌آید عبارتند از ماری‌جوانا و حشیش. اکثر مصرف‌کنندگان، کانابیس را به صورت «سیگاری» استعمال می‌کنند.

[3] - گفته خانم غادا والی، مدیر اجرائی دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل.

[4] - علاوه بر این، بیشتر کشورها افزایش در مصرف کانابیس در دوران همه گیری را گزارش کرده اند. در تحقیقی که بر متخصصین سلامت در 77 کشور انجام شد، 42 درصد اظهار کردند که مصرف کانابیس افزایش یافته است. افزایش در مصرف غیر پزشکی داروها هم در این دوران دیده شده است.

[5] - به نظر می‌رسد ابداع سریع تکنولوژی که با چابکی و سازگاری کسانی که از بسترهای جدید برای فروختن مواد مخدر و سایر مواد استفاده می‌کنند، ترکیب شده است، یک بازار جهانی را به وجود می‌آورد، جائی که تمام مواد مخدردر همه جا قابل دسترس تر هستند. طبق این گزارش، این امر، به نوبه خود، توانسته است تغییرات در الگو‌های مصرف مواد را تغییر دهد و پیامدهائی را برای سلامت عمومی به همراه داشته باشد.

[6] - مقاومت بازارهای مواد مخدر در طول همه گیری بار دیگر نشان داد که قاچاقچیان می‌توانند به سرعت با محیط‌ها و شرایط تغییر یافته سازگار شوند.

این گزارش همچنین متذکر می‌شود که زنجیره‌های عرضه کوکائین به اروپا متنوع هستند، که باعث پایین آمدن قیمت و بالا رفتن کیفیت، و در نتیجه به خطر انداختن اروپا با گسترش هر چه بیشتر بازار کوکائین می‌شوند. این امر آسیب‌های احتمالی ناشی از این ماده را در منطقه گسترش می‌دهد.

[7] - آمارهای مختلفی هم در همه سال‌های گذشته در مورد تعداد معتادان کشور اعلام شده  و اختلاف زیادی بین این آمارها وجود دارد. بر اساس برخی آمارهای رسمی، تعداد معتادان در ده سال اخیر دو برابر شده. در عین حال، برخی هم آمار غیر رسمی 10 میلیون نفر را اعلام می‌کنند.( گفت و گوی «55 آنلاین» با سعید صفاتیان؛ کارشناس و درمانگر اعتیاد- 9 مهر ماه 1399- کد خبر: 171082)

[8] - در مورد شیشه و گل می توان گفت که وقتی جوانان می‌خواهند این مواد را مصرف کنند، سن اعتیاد پایین می‌آید یعنی این مواد در افراد با سن 15 تا 25 سال مصرف می‌شود.

[9] - همشهری آنلاین: شنبه 5 اسفند1396 -کد مطلب: 399204.

[10] - نشست خبری پرویزافشار معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با موادمخدر، آرمان : شنبه 3 تير ماه 1396- شماره 3351. 

[11] - سایت ستاد مبارزه با مواد مخدر، 20/9/1396.

[12] - آرمان : شنبه 3 تير ماه 1396- شماره  3351.

• دکتر اسدالله افشار